[D66] D66 en democratische vernieuwing

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Vrij Nederland
Datum:  16 maart 2018
Auteur: Max van Weezel
URL:    https://www.vn.nl/d66-democratische-vernieuwing/


Eens, nog niet zo lang geleden, was D66 de kampioen van de
democratische vernieuwing
----------------------------------------------------------

D66 werkte mee aan zo'n beetje alle pogingen om het referendum mogelijk 
te maken. Tot Baudet en de zijnen het Oekraine-refendum wonnen en de 
Democraten zich achter de oren krabden. Was het wel wijs om een 
instrument in het leven te roepen dat zo makkelijk door 
rechts-populisten kon worden gekaapt?

Wat waren ze trots op Thom de Graaf, op het verkiezingscongres van D66 
in de Rotterdamse Doelen. De oud-minister voor Bestuurlijke Vernieuwing 
en Koninkrijksrelaties, huidige fractievoorzitter in de Eerste Kamer en 
mogelijke opvolger van Piet Hein Donner als vicepresident van de Raad 
van State nam in Rotterdam de taak op zich om uit te leggen wat de 
Democraten in hun geschiedenis nou wel en niet met het raadgevend 
referendum hadden gehad.

En hij deed dat overtuigender dan woordvoerder in de Tweede Kamer Rob 
Jetten en partijleider Alexander Pechtold, die niet verder kwamen dan 
algemeenheden als 'Voor D66 staat meer democratie voorop maar we staren 
ons niet blind op de instrumenten' (Jetten) en 'Het raadgevend 
referendum bleek een schijnoplossing. Ontoereikend, verwarrend en vals 
in gebruik' (Pechtold). Senator De Graaf, sinds het overlijden van Hans 
van Mierlo het staatsrechtelijk geweten van D66, maakte zich er niet met 
een Jantje van Leiden vanaf. Er stond veel goeds in het regeerakkoord 
maar ook een aantal punten waar de Eerste Kamerfractie tegen aan hikte, 
zei hij.


Buiten de Grondwet om

Een zo'n lastig punt was het besluit van het nieuwe kabinet om het 
raadgevend referendum in te trekken: 'Zeker voor mij, ik zal dat niet 
verhelen. Jullie weten dat democratische vernieuwing mij altijd aan het 
hart is gegaan'. Vervolgens dook hij het verleden in. Niet iedereen 
binnen D66 stond te trappelen om bestuurlijke vernieuwing, memoreerde De 
Graaf. Van Mierlo en hijzelf wel, maar Jan Terlouw (partijleider van 
1973 tot 1982) hoorde je niet over de gekozen minister-president, het 
districtenstelsel of het referendum. 'Wie nu doet alsof de afschaffing 
van het raadgevend referendum verraad aan onze eigen geboortepapieren 
is, heeft die nooit gelezen.' Als fractievoorzitter in de Tweede Kamer 
in de jaren negentig zette De Graaf zich in voor wat hij nu het echte 
referendum noemt: een bindende volksraadpleging waarvan de uitslag niet 
door de politiek kan worden genegeerd en die is vastgelegd in de 
Grondwet.

Het desbetreffende voorstel van het paarse kabinet sneuvelde voorjaar 
1999 tijdens de Nacht van Wiegel in de Eerste Kamer. De Graaf: 'Toen we 
dat niet voor elkaar kregen, is de politiek gaan knutselen met halve 
oplossingen buiten de Grondwet om, ik ook. We dachten: dan heb je 
tenminste toch wat.' He he, eindelijk een D66-prominent die hardop 
uitspreekt dat zijn partij sinds 1999 meewerkte aan zo'n beetje alle 
pogingen om een raadgevend referendum in te voeren want dat waren er 
nogal wat. Er kwam een Tijdelijke Referendumwet die een niet-bindende 
volksraadpleging mogelijk maakte - op aandringen van de Democraten die 
anders uit het tweede kabinet-Kok waren gestapt. In 2005 volgde de Wet 
raadplegend referendum Europese Grondwet, een initiatief van de Tweede 
Kamerleden Farah Karimi (GroenLinks), Niesco Dubbelboer (PvdA) en Boris 
van der Ham (D66).

Nog datzelfde jaar dienden Dubbelboer, Van der Ham en GroenLinkser 
Wijnand Duyvendak de Wet raadgevend referendum in, bedoeld om een 
volksraadpleging makkelijker te maken dan in 1999 de bedoeling was. Zo 
waren er voortaan nog maar 300.000 in plaats van 600.000 handtekeningen 
nodig om een referendum te houden. Dankzij de PVV, die de 
initiatiefnemers bijviel, was er een decennium later eindelijk een 
meerderheid voor de niet-bindende volksraadpleging.

In de senaat werd de wet verdedigd door de Tweede Kamerleden Manon Fokke 
(PvdA), Linda Voortman (GroenLinks) en Gerard Schouw (D66). Vervolgens 
wonnen Thierry Baudet en de zijnen het Oekraine-referendum en krabden de 
Democraten zich achter de oren. Was het wel verstandig geweest een 
instrument in het leven te roepen dat zo makkelijk door de 
rechts-populisten kon worden gekaapt? In de jubileumbundel 'Redelijk 
radicaal', die in 2016 ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van 
D66 verscheen, uitten verschillende partijprominenten hun twijfels.

Een van hen was Thom de Graaf. In De Doelen benadrukte hij dat de 
voorstanders van het raadgevend referendum zwaar hadden onderschat hoe 
makkelijk het in het internet-tijdperk was om 300.000 handtekeningen bij 
elkaar te krijgen. 'Ik vind het voorstel van het kabinet om dit in te 
trekken daarom niet onlogisch. Maar wel lastig en ongemakkelijk. Want 
het steekt natuurlijk mij en heel veel andere D66'ers enorm als er wordt 
gezegd dat wij alleen de democratie omarmen als 't onszelf toevallig 
goed uitkomt. Wij waren toch de kampioen van de democratische 
vernieuwing?'

De Graaf, Pechtold, Jetten en ook minister Ollongren benadrukken nu om 
beurten dat ze blijven ijveren voor het echte referendum, de bindende 
variant die in de Grondwet wordt opgenomen. Ze zijn daar nog net zo'n 
enthousiast voorstander van als voor de Nacht van Wiegel, worden ze niet 
moe te herhalen. 'Als een weg doodloopt, dan zoeken we nieuwe wegen,' 
zei De Graaf hoopvol. Te hoopvol. Want voor een Grondwetswijziging is 
een tweederdemeerderheid in beide Kamers van de Staten-Generaal nodig en 
de kans daarop is niet veel groter dan in 1999. Bovendien verwierp de 
Tweede Kamer vorig jaar september nog een voorstel van SP'er Ronald van 
Raak om zo'n bindend correctief referendum in te voeren. Een van de 
partijen die tegenstemden: D66 dat niet wilde dat internationale 
verdragen als 'Oekraine' referendabel zouden zijn. Behalve de SP liepen 
nog alleen de PVV, 50Plus en Forum voor Democratie warm voor het bindend 
referendum.

Niet zo raar dus dat mensen zich afvragen of het D66 van tweeenvijftig 
jaar na de oprichting nog wel de kampioen van de democratische 
vernieuwing is.

--------
(c) 2018 Vrij Nederland