[D66] Het Plakkaat

[A.O.]

https://krant.trouw.nl/titles/trouw/8321/publications/393/articles/756930/19/2

Maandag 30 Juli 2018

Over de andere vrijheid van het Plakkaat
JOS TEUNISSEN, HOOGLERAAR ALGEMENE STAATSLEER OPEN UNIVERSITEIT NEDERLAND

Dat het onlangs tot Nederlands mooiste 'pronkstuk' uitgeroepen Plakkaat
van Verlatinghe gaat over 'universele waarden als vrijheid' en dat de
verlaters voortaan als 'vrije burgers' het land gingen besturen (Trouw,
25 juli), is een invented tradition .

De opstand tegen Philips II, die leidde tot diens afzwering bij het op
26 juli 1581 door de Staten-Generaal vastgestelde Plakkaat was niet een
strijd voor 'de vrijheid', maar voor behoud van de aan adel en andere
standen ('staten' in 'Staten-Generaal' betekent 'standen') verleende
voorrechten. Omdat ze hun eed van trouw aan de landsheer hadden gezworen
onder voorwaarde dat hij die 'privilegien, costumen ende oude hercomen'
zou eerbiedigen, achtten zij zich daar niet meer aan gebonden.

De idee van een aan alle individuen als burgers gelijkelijk toekomende
vrijheid is onverbrekelijk verbonden met de opkomst van de democratische
rechtsstaat vanaf het eind van de achttiende eeuw. Die kon ontstaan na
een centralisatieproces waarbij een eind werd gemaakt aan privileges en
'heerlijke rechten.' Wat Philips II deed, past goed in een ontwikkeling
die uiteindelijk leidde tot de democratische rechtsstaat en het moderne
burgerschap.

Aldus bezien past het Plakkaat nog in het middeleeuwse, feodale bestel,
waarin van gelijkwaardige 'burgers' nog geen sprake was. Het Plakkaat
was slechts in zoverre nieuw dat de oude opvatting, dat eedbreuk door de
landheer mocht worden beantwoord met tijdelijke ongehoorzaamheid, werd
vervangen door de opvatting dat deze voorgoed mocht worden opgezegd.

Pas na de Franse Revolutie zou een nieuwe opstand - de Bataafse Opstand
van 1795 - de erkenning brengen van de vrijheid-in-gelijkheid van alle
individuen, als burgers. Die revolutie, waarbij de vorstensoevereiniteit
werd vervangen door volkssoevereiniteit, was niet mogelijk geweest als
in de voorafgaande eeuwen niet een sterke, gecentraliseerde staat was
ontstaan.

Het Plakkaat was een belangrijke eerste stap op weg naar zelfstandigheid
van de Lage Landen. Maar er ontstaat een gesimplificeerd en vertekend
beeld van de geschiedenis, als zonder historische context hedendaagse
begrippen als 'vrijheid' worden teruggeprojecteerd. Bovendien eigent
Nederland zich het Plakkaat toe, dat ook voor de 'staten' van Brabant,
Vlaanderen en Mechelen spreekt, aldus de Vlaamse journalist Marc
Reynebeau: "Het zegt meer over de nationale trots nu dan over toen."
(NRC, 31 januari)