[D66] 2018 was voor de Nederlandse bestuurlijke elite een rampjaar

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Volkskrant
Datum:  15 december 2018
Auteur: Wilco Dekker en Ben van Raaij
URL:    
https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/2018-was-voor-de-nederlandse-bestuurlijke-elite-een-rampjaar~b5fa20c8/


2018 was voor de Nederlandse bestuurlijke elite een rampjaar
------------------------------------------------------------
Voor de Nederlandse bestuurlijke elite was 2018 een jaar om snel te 
vergeten. Multinationals stuitten op maatschappelijke grenzen en het 
poldermodel faalde. Zijn we op een kantelmoment beland?

De Nederlandse bestuurlijke elite kwam afgelopen jaar hard in aanvaring 
met de maatschappelijke realiteit. Ceo's, bestuurders en toezichthouders 
gingen op hun gezicht. Om te beginnen stond het jaar in het teken van 
het slepende gevecht over de afschaffing van de dividendbelasting. Het 
door Unilever-topman Paul Polman begeerde douceurtje van 2 miljard euro 
voor buitenlandse aandeelhouders groeide wegens massale volkswoede uit 
tot nachtmerrie. Het imago van een icoon van de BV Nederland lag aan 
gruzelementen.

De voormalige volksbank ING kwam ernstig in problemen toen de raad van 
commissarissen besloot topman Ralph Hamers een salarisverhoging van 50 
procent te geven, een plannetje dat wegens voorspelbare ophef over 
graaiende bankiers schielijk moest worden ingetrokken. Vervolgens bleek 
de tijdens de kredietcrisis door de staat geredde systeembank een 
schikking van 775 miljoen euro te hebben getroffen met justitie vanwege 
witwaspraktijken.

En dan was 2018 ook nog het jaar van het opzichtig falen van het 
befaamde poldermodel. Leken werkgevers en werknemers na jaren van 
moeizaam onderhandelen eindelijk klaar voor een akkoord over de 
hervorming van het pensioenstelsel, durfde FNV-topman Han Busker na 
ruggespraak met de linkse partijen toch niet te tekenen. Daardoor 
blijven de pensioenen achter, hoewel bij de fondsen de miljarden 
binnenstromen, een blamage voor de polder in dit zowel voor miljoenen 
burgers als voor het kabinet-Rutte cruciale dossier.

De elite staat er dus gekleurd op. En zij lag al onder vuur, vanwege de 
inmiddels wereldwijd uitgebroken volksopstand tegen de elite. Gevoed 
door populisme van links en rechts, met als gemeenschappelijke noemer 
een vermeende tegenstelling tussen de brave burgers en een corrupte, 
hypocriete bovenlaag. Een tegenstelling die funest is voor het idee van 
het algemeen belang.


Groeiende tweedeling

Globalisering, nieuwe technologie en neoliberaal marktdenken hebben, zo 
is de bekende analyse, geleid tot toenemende ongelijkheid, 
massamigratie, stagnerende lonen en ontmantelde verzorgingsstaten. En 
daar kwam de financiele crisis nog overheen. Het gevolg, volgens de 
Franse geograaf Christophe Guilluy: een groeiende tweedeling tussen een 
succesvolle bovenlaag en een achterblijvende onderlaag, winnaars en 
verliezers. De woede en frustratie daarover richten zich vooral tegen de 
elites die het lieten gebeuren (en daarbij goed voor zichzelf zorgden). 
Dat resulteert in een brede vertrouwenscrisis die zich veelal niet 
uitkristalliseert rond economische thema's, maar rond kwesties als 
migratie en nationale identiteit.

Ook in Nederland (vanouds een hightrust-society van consensus en 
harmonie) groeit de kloof tussen elite en samenleving. Het symbool 
daarvan werd het bezoek van een gezelschap 'supercommissarissen' half 
oktober aan premier Rutte in het Catshuis, kort nadat duidelijk was 
geworden dat de gehate afschaffing van de dividendbelasting niet 
doorging omdat Unilever toch niet naar Nederland kwam. Het gezelschap 
oudere heren (er was geen enkele vrouw bij) kwam in geblindeerde busjes 
naar de ambtswoning, vastgelegd door fotografen in de bosjes, wat het 
beeld gaf van een gapende kloof tussen de top van het bedrijfsleven en 
het volk. Premier Rutte riep de topbestuurders van het grote 
bedrijfsleven na afloop op meer in gesprek te gaan met de samenleving.

We hebben, zegt een ingewijde in zowel bedrijfsleven als politiek, 
gezien de maatschappelijke onvrede een 'kantelpunt' bereikt. Er is een 
grens aan hoeveel globalisering en marktdenken een samenleving kan 
verdragen. Het politiek-bestuurlijk systeem vertoont gaten en daar 
kunnen populisten op inspringen, met een goed verhaal op het juiste 
moment en op de juiste plaats. Het potentieel is er, voor populisten van 
links of rechts, of een combinatie van beiden. 'Pim Fortuyn zat destijds 
virtueel op 46 zetels, dus het kan.'

De vraag is of de elite, het bedrijfsleven en de traditionele politiek 
in staat zijn het populisme te keren. Een voorwaarde lijkt te zijn dat 
zij zich meer rekenschap geven van de samenleving. Niet alleen beleid 
'beter uitleggen', maar luisteren naar mensen, 'echt verbinding maken'. 
Interesse tonen voor de onderkant, al wil die nu even niks meer weten 
van de bovenkant.


Angst voor reacties

De elite heeft, zoals SCP-directeur Kim Putters vorig jaar in de 
Volkskrant zei, 'de morele plicht om te leiden'. Dat betekent normatief 
aansturen, het goede voorbeeld geven, richting geven aan grote 
veranderingsprocessen, in het algemeen belang en vanuit een visie op de 
toekomst van Nederland.

Helaas durven veel ceo's en bestuurders zich net als politici amper nog 
uit te spreken over kwesties die moeilijk liggen bij de burger. De elite 
houdt zich gedeisd, uit angst voor reacties op sociale media. Alleen 
werkgeversclub VNO-NCW doet nog wel eens pogingen, zoals dit jaar over 
de dividendbelasting. 'We hebben het wel heel vaak uit proberen te 
leggen, maar dat heeft niet voldoende tractie gekregen', zei voorman 
Hans de Boer in De Telegraaf.

Mogelijk gebeurt dat wel met een nog belangrijker dossier, het klimaat. 
Het gepolder aan de klimaattafels van Ed Nijpels zit vast. Het 
bedrijfsleven beweegt niet genoeg, de milieubeweging dreigt met 
weglopen. Terwijl de noodzaak door te pakken (zie de klimaattop in 
Katowice) alleen maar toeneemt. Een nieuwe kans voor de elite om het 
voortouw te grijpen en de samenleving mee te nemen in de offers die 
klimaatbeleid vraagt. Als de elite weer faalt, krijgen we na het jaar 
van de geblindeerde busjes een jaar van gele hesjes.

Het turbulente jaar is ook terug te zien in de Volkskrant Top 200 van 
invloedrijkste Nederlanders, een onderzoeksproject dat de bestuurlijke 
elite in kaart brengt, de mensen die door hun functie of combinatie van 
functies invloed kunnen uitoefen op het beleid. Oud-D66-minister en 
AkzoNobel-topman Hans Wijers, die de lijst vier jaar aanvoerde, stopte 
als commissaris bij Shell en raakte als president-commissaris van ING in 
grote problemen door de recordschikking rond de witwasaffaire. Hij werd 
op het matje geroepen door minister Hoekstra van Financien, waarop ING 
alsnog de tweede man offerde. De affaire kostte Wijers veel gezag.

Hij wordt als invloedrijkste Nederlander opgevolgd door de nummer 3 van 
vorig jaar, DSM-topman Feike Sijbesma. De nummer twee van vorig jaar, 
Unilever-topman Paul Polman, komt niet meer in de lijst voor. Polman, 
die premier Rutte bewoog tot de gehate afschaffing van de 
dividendbelasting, stopt bij Unilever. Hij nam afscheid met een 
geruchtmakend interview in het AD, waarin hij onder meer het 'kleine 
denken' in Nederland hekelde.

Het onderzoek werd uitgevoerd door Robin Dirker

--------
(c) 2018 Persgroep