[D66] Terlouw kritisch op kabinet

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  17 november 2017
Auteur: Wilma Kieskamp
URL:    
https://www.trouw.nl/democratie/jan-terlouw-kritisch-op-kabinet-plannen-voor-co2-opslag-om-te-huilen-~a470d5f0/


Jan Terlouw kritisch op kabinet: Plannen voor CO2-opslag 'om te huilen'
-----------------------------------------------------------------------

Vanaf de zijlijn volgt Jan Terlouw (86) hoe D66, morgen bijeen voor een 
partijcongres, voor het eerst in jaren weer gaat regeren. Hij heeft zijn 
twijfels over een centrum-rechtse regering en over de klimaatplannen. 
'Het idee dat je de helft van de CO2-uitstoot onder de grond gaat 
stoppen, dat is volstrekte illusie. Dat is... om te huilen. Totaal 
ondenkbaar, wetenschappelijk gezien'

Jan Terlouw werd door D66 nog op het podium gehaald, een maand geleden. 
Als eerste ontving hij een exemplaar van het regeerakkoord. Dat was niet 
zomaar een fotogeniek moment. Want Jan Terlouw mag dan al jaren weer 
schrijver zijn, politicus in ruste, die zich naar eigen zeggen 'slechts 
als burger' en dan hooguit 'af en toe' met de politieke koers van D66 
bemoeit - zonder zijn zegen gaat het niet bij D66. Pas als hij positief 
is, gaat de achterban mee. Hij leverde. De 86-jarige oud-politicus keek 
de zaal in, en sprak: 'Gefeliciteerd met het resultaat.' Maar ook: 'Ik 
blijf waakzaam.' Nog voor hij klaar was, barstte het applaus al los.

Maar met zijn gedachten was Terlouw er minder bij dan anders. Zijn vrouw 
was kort daarvoor overleden. En wie hem een paar weken later bevraagt 
over het regeerakkoord, hoort toch ook de twijfel. D66 gaat voor het 
eerst in jaren weer regeren, een riskant avontuur. Op een na, liepen 
alle vorige keren slecht af. Na kabinetsdeelname in 1981, '94, '98 en 
2003 liepen de kiezers massaal weg. Misschien is het dit keer anders. 
Misschien ook niet.


Abrupt

Wie kon die avond de achterban van D66 beter overtuigen om in het nieuwe 
kabinet te stappen dan Jan Terlouw? Hij is de enige nog levende 
oud-partijleider die zelf ook zo'n dramatisch D66-regeeravontuur heeft 
meegemaakt. Iets waar hij tegenwoordig grapjes over maakt: 'Aan die 
ervaring moet u niet teveel waarde meer hechten. Het regeren in 1981 
duurde heel kort. En het was een heel slecht kabinet', zegt hij, terwijl 
hij thuis op zijn landgoed bij het Gelderse Twello naar de keuken loopt 
om koffie te zetten.

Het is stil in dat huis. In augustus is, geheel onverwacht, zijn vrouw 
Alexandra Terlouw overleden, na een ongelukkige val. Ze waren 65 jaar 
samen geweest. 'Vanaf het moment dat ze als 17-jarige wiskundestudente 
in een zaal opstond om te spreken', zegt hij. Alexandra was zijn 'rode 
potlood', bij alles wat hij schreef en zei. Ze debuteerde op haar 78ste 
nog als romanschrijver. 'Je weet dat een van beiden als eersten zal 
gaan, ooit. Dat het zo abrupt gebeurt, daar houd je eigenlijk geen 
rekening mee', zegt Jan Terlouw. Hij heeft zo goed en kwaad als het gaat 
zijn afspraken laten doorgaan. Niet alleen de belofte om op de 
ledenbijeenkomst van D66 iets te zeggen over het regeerakkoord. Maar ook 
de vele lezingen waarvoor hij uitgenodigd is vanwege zijn hernieuwde 
bekendheid. Deze week nog een 'theatercollege' met zijn dochter Sanne 
Terlouw, ook schrijver. 'Alleen radio en televisie heb ik afgehouden, 
dat gaat even niet.'

Het is precies een jaar geleden dat Jan Terlouw op televisie zijn 
verhaal hield over het 'touwtje uit de brievenbus', een pleidooi om het 
vertrouwen terug te laten in de samenleving. Acht minuten sprak hij de 
tv-kijkers toe, uit het hoofd.


Wat heeft u met die toespraak bereikt, denkt u?

'Ik heb een snaar geraakt, dat was wel duidelijk. Ik heb die avond ook 
van alles gezegd over de natuur, maar dat beklijfde niet. Pas toen ik 
zei: 'We vertrouwen elkaar niet meer en dat verarmt het leven', toen 
veerden mensen op. Dat vinden mensen belangrijk. Als je erover nadenkt: 
er functioneert niets als je elkaar niet vertrouwt. D66 is altijd erg 
van de individualisering en de vrijheden geweest. Ik ook hoor, ik ben 
echt een rasindividualist. Maar ik besef ook dat de mens samen wil leven 
met anderen. We moeten het samen doen. Dat kan ik niet vaak genoeg 
zeggen.

'Of ik iets bereikt heb, moeten anderen maar zeggen. Ik zie in het 
nieuwe kabinet wel meer de tendens van 'jongens, laten we het weer een 
beetje samen doen'. Het gaat weer over de zorg, bijvoorbeeld. Het begint 
politiek door te dringen dat de verzorgingsstaat teveel is afgebroken.


Voor het andere deel van uw toespraak, over het klimaat, hing veel af 
van de kabinetsformatie. Hebt u Alexander Pechtold flink onder druk 
gezet?

'Ik heb geen bevoegdheid meer, geen functie. Ik kan hoogstens af en toe 
wat zeggen en er wordt nog wel een beetje geluisterd naar wat ik zeg. 
Dus ja... af en toe praat ik met Pechtold, als burger. 'Probeer 
GroenLinks erbij te halen', zei ik dan. Dat probeerde hij ook. Het is 
alleen niet gelukt. Daar heb ik me echt boos over gemaakt, ik vind dat 
de linkse partijen het hebben laten afweten.

'Ik heb al in een vroeg stadium gezegd: D66 moet alleen gaan regeren in 
een centrum-links kabinet. Ik wil een sterke linkerflank. Veertig jaar 
geleden vond ik dat minder belangrijk, maar de tijden zijn veranderd. 
Het klimaatprobleem is veel erger dan de meeste mensen denken. Het is 
dringend nodig dat we onze economie anders inrichten, met al het 
kapitaal dat de wereld regeert, zonder dat de reeele economie ervan 
profiteert. We moeten dat keren, voor onze kinderen en kleinkinderen. 
Dat gaat alleen met een sterke politiek, en met een sterke overheid, die 
de leiding neemt. Met de linkse partijen hadden we daar veel meer kunnen 
bereiken. Politiek gezien vind ik het onbegrijpelijk dat SP en 
GroenLinks in de oppositie blijven. Die partijen hebben zo weinig 
zetels, ze veranderen daar niets.


Moet D66 dan wel willen regeren met centrum-rechts?

'Het risico van deze combinatie is rechts beleid. En dat is niet wat we 
nu nodig hebben. Maar je bent als partij ook gekozen om te regeren. 
Politiek is zoeken naar het haalbare. Ik geef het regeerakkoord het 
voordeel van de twijfel. D66 heeft zijn best gedaan om er uit te halen 
wat erin zit. Maar ik maak me wel veel zorgen over de samenleving.


Hoe beoordeelt u de klimaatplannen van het nieuwe kabinet?

'Het ziet er niet al te slecht uit. Direct toen de onderhandelingen rond 
waren belde Kamerlid Stientje van Veldhoven, de klimaatspecialist van de 
D66-fractie, me op: 'Jan, we hebben een prachtige groene paragraaf'. En 
dat is ook wel zo. De ambitie is groot, dat zie ik. Maar bij een van de 
belangrijkste plannen heb ik grote twijfel. Het idee dat je de helft van 
de CO2-uitstoot onder de grond gaat stoppen, zoals het kabinet van plan 
is, dat is een volstrekte illusie. Dat is... om te huilen. Totaal 
ondenkbaar, wetenschappelijk gezien. Dat is wereldwijd nog bijna nergens 
gelukt. Vervolgens hoor ik premier Rutte vorige week in de Tweede Kamer 
zeggen dat we best wat minder ambitieus kunnen zijn met de overstap naar 
duurzame energie zolang we de CO2 maar opslaan. Nou ja! Terwijl het 
evident is dat we naar duurzame energie moeten. Maar goed, je moet 
compromissen sluiten. D66 moest opboksen tegen CDA en VVD, die niets 
hebben met klimaatbeleid. Mijn hoop is dat D66 in elk geval Rutte 
meekrijgt. Hij is niet zo van de visie, maar wel van het onderhandelen. 
Ik zou zeggen: bestook Rutte.


Samen met alle politieke jongerenorganisaties maakte u een 
klimaatmanifest. Ziet u daar genoeg van terug in het regeerakkoord?

'Daar zit mijn hoop: in de jongeren. Die willen wel. Toen ik even de 
aandacht had door dat 'touwtje', heb ik ze thuis uitgenodigd. Dat was 
een idee van mijn zoon. Ik heb ze alle tien gemaild: 'Twello is een eind 
weg, maar zou je niet eens willen praten over wat je verbindt, over de 
toekomst?' Ze zijn allemaal gekomen, van GroenLinks tot de SGP. Zaten in 
een rijtje hier op de bank. In een avond hadden we een manifest met vijf 
punten voor het nieuwe kabinet. Er was zeker discussie maar we kwamen er 
zo uit. In een paar uur! Al veel langer geloof ik dat we het 
klimaatbeleid aan de jongeren moeten overlaten. Het gaat over hun 
toekomst. Zij zijn het eens, dat zegt toch alles.

'Van dat manifest zie ik wel wat terug in het regeerakkoord, maar minder 
dan de jongeren vroegen. Nederland koploper in klimaatbeleid? Ik zie het 
geen werkelijkheid worden, daar zijn andere plannen voor nodig dan 
CO2-opslag. De vervuiler betaalt? Dat wordt pas werkelijkheid als je een 
reele prijs voor de CO2-uitstoot berekent, dan wint duurzame energie de 
concurrentiestrijd vanzelf. Dat is niet moeilijk.

'Ik snap de aarzeling niet. Het is een misvatting dat de omslag naar 
duurzame energie betekent dat we voortaan heel zuinig moeten leven. Er 
is een overmaat aan duurzame energie. De zon schijnt zoveel. Je moet het 
winnen, maar ook dat is niet moeilijk. We kunnen technisch bijna alles, 
dan zou het winnen van zonne-energie te moeilijk zijn? Laat het nieuwe 
kabinet dat wat meer gaan uitstralen: de welvaart verdwijnt niet, dit is 
iets dat we kunnen.


In uw boeken roept u de jongeren zelfs op in staking te gaan voor het 
klimaat, omdat politiek en wetenschap het volgens u laten afweten. Is 
het echt zo erg met de politieke onmacht?

'Ik ben tot mijn veertigste wetenschapper geweest, daarna ben ik de 
politiek in gegaan. Dat was een salto mortale, je gaat van 'zoeken naar 
de waarheid' naar 'zoeken van het haalbare'. Het zoeken naar het 
haalbare, dat accepteer ik. Dat is nu eenmaal hoe politiek werkt. Maar 
wat ik nu zie gebeuren, de laatste decennia, is dat de politiek en ook 
de wetenschap op een paar heel grote onderwerpen niet doen wat nodig is, 
en dat de wetenschap de politiek daar niet toe dwingt. Regeringen praten 
erover en laten het weer gaan. Het wordt maar niet concreet. De 
bedoelingen zijn prachtig, de woorden mooi, maar er gebeurt alleen het 
hoogstnodige voor de korte termijn. We doen onszelf daarmee allemaal 
tekort. Daarom liet ik in mijn laatste boek de jongeren in staking gaan. 
Dat vind ik een mooie gedachte: pik het niet meer, ga maar in staking.

'Ik heb in mijn boeken een beetje overdreven, maar niet veel hoor. Dat 
zijn speldenprikken die ik graag uitdeel. Ik mag van mezelf ook weer 
niet te somber worden over politiek. Ik wil niet zo iemand zijn die het 
op de achtergrond allemaal beter weet. Daarom heb ik op de 
D66-ledenbijeenkomst over het regeerakkoord ook gezegd: 'Blijf 
waakzaam'. Geef het een kans, en blijf je er vooral tegenaan bemoeien.'


Gaan we het komende jaar weer zoveel van u horen?

'Dat weet ik nog niet. De politiek blijft altijd trekken. Maar daarnaast 
hoop ik met mijn vier kinderen vooral ook veel samen te doen. Lezingen 
met een van mijn dochters, cabaret met mijn zoon. Samen iets doen, samen 
iets maken, dat doe ik toch het liefst.'


Congres in Leeuwarden

De D66-achterban lijkt van alle nieuwe regeringspartijen het meest 
tevreden over het regeerakkoord. Uit een peiling bleek onlangs dat 82 
procent van de D66-kiezers het nieuwe kabinet ziet zitten, hoewel ook 
uit de peiling kwam dat D66 volgens kiezers minder aan eigen punten 
heeft binnengehaald dan VVD en CDA. Zaterdag houdt de partij zijn eerste 
partijcongres sinds D66 weer regeert. Het regeerakkoord staat daar niet 
op de agenda, er is geen apart besluit van het congres voor nodig om 
weer te gaan regeren. Vice-premier Kajsa Ollongren komt de leden 
toespreken.

Op 13 oktober hield de D66 wel een 'informatiebijeenkomst' om het 
regeerakkoord aan de leden uit te leggen. Daar sprak ook Jan Terlouw 
zijn positieve oordeel uit.

--------
(c) 2017 Persgroep