[D66] Reden genoeg voor linkse melancholie

[Jugg]

https://www.vn.nl/voor-een-linkse-melancholie/

Vrij Nederland september 2017
Reden genoeg voor linkse melancholie

Carel Peeters

24 augustus 2017 7:00

Volgens Walter Benjamin is melancholie het gevolg van je verdiepen in de
geschiedenis. Redenen genoeg voor een portie linkse melancholie van de
sociaaldemocraten van nu.

Nadat de Frankfurter Zeitung het stuk had geweigerd, publiceerde het
blad Die Gesellschaft in 1931 toch Walter Benjamins krakende recensie
van Erich Kästners Gedichte. De titel, Linke Melancholie, verwees naar
Kästners onomwonden linkse engagement, al was dat gegoten in virtuoze
ironische zwaarmoedigheid. Kästner sloeg daarmee de plank mis, volgens
Benjamin: hoe links hij ook was, hij werd er de lieveling van de nieuwe
bourgeoisie van de Weimar Republiek mee: ‘Kästners Gedichte sind Sachen
für Grossverdiener.’ Hij werd een verrader van het proletariaat. Samen
met Walter Mehring en Kurt Tucholsky zou Kästner voor louter amusement
zorgen. Hij was ongevaarlijk links.

"De nederlaag van de sociaaldemocraten was totaal onverdiend."Het begrip
linke Melancholie was vanaf dan gemunt door de onorthodoxe communist en
essayist Benjamin. Het is nu de titel van Enzo Traverso’s boek Left-Wing
Melancholia. Marxism, History and Memory. Voor Kästner zou melancholie
niet meer dan een stemming zijn, gespeend van politieke inhoud en
kritische potentie. Volgens Benjamin was het iets anders: het gevolg van
je verdiepen in de geschiedenis. Dan zag je onwrikbare en
onrechtvaardige klassenverhoudingen. Die vroegen niet om de
sociaaldemocratische kleine stapjes van Kästner, maar om een
messianistische verlossing.

Traverso’s boek gaat over de melancholische ‘cultuur van nederlaag’.
Alle grote omwentelingen en revoluties na de Franse Revolutie (en die
was ook al geen eenduidige overwinning) zijn in de kern mislukt: de
revolutie van 1848, de Commune, de Spartacusopstand, de Russische
Revolutie enzovoort. Dat is om melancholisch van te worden, want het
doel was en blijft nobel: grotere gelijkheid. Volgens Traverso hebben
deze nederlagen nooit tot definitief defaitisme geleid en is het vuur
altijd blijven branden. De reden: ‘It was supported by a world vision
that had its core in revolutionary utopia.’

Dat het revolutionaire vuur in afgezwakte vorm is overgenomen door
varianten van het democratisch socialisme is niet Traverso’s onderwerp.
Benjamin ontwikkelde een visie op de geschiedenis die hij ook kon
gebruiken voor zijn messianistische toekomst. Overeenkomstig de mening
van de Koningin in Alice: ‘Het is een armzalig soort herinnering als die
alleen maar achteruit werkt’, reactiveerde hij het verleden door
nostalgisch naar inspirerende voorbeelden te kijken. Daardoor
aangespoord wilde hij niet op de verlossende Messias wachten, maar zijn
komst liefst revolutionair forceren.

Er is nu ook reden voor linkse melancholie. De nederlaag van de
sociaaldemocraten bij de verkiezingen was totaal onverdiend. Het
electoraat was niet erg bij de les. Het ideologisch tegenstrijdige
kabinet Rutte II heeft Nederland de afgelopen vijf jaar langs de afgrond
van de crisis geleid en weer ‘vaste grond onder de voet’ gegeven,
schreef NRC terecht, ‘het resultaat valt in hoge mate positief uit’. Zo
is het: de economie werd hersteld, de werkloosheid is onder de 5%
gebracht, de boekhouding is kloppend gemaakt. De sociaaldemocratie kan
volgens Benjamins recept inspiratie uit het verleden van de afgelopen
vijf jaar putten. Deze nederlaag heeft zijn cultuur.