[D66] We hebben nog één jaar om Europa echt democratisch te maken

[J.N.]

https://decorrespondent.nl/5715/we-hebben-nog-een-jaar-om-europa-echt-democratisch-te-maken-anders-nemen-de-trumps-het-over/571254255-eb0b257e


We hebben nog één jaar om Europa echt democratisch te maken. Anders 
nemen de Trumps het over

     By David Van Reybrouck, decorrespondent.nl
     View Original
     November 19th, 2016

Beste president Jean-Claude Juncker,

Over minder dan een jaar zou het weleens kunnen afgelopen zijn met de 
Europese Unie. Als Geert Wilders en Marine Le Pen dit voorjaar de 
verkiezingen in Nederland en Frankrijk winnen namelijk.

Allebei domineren ze de opiniepeilingen. Allebei willen ze een 
referendum. Allebei hebben ze in 2005 de Grondwet van de Europese Unie 
verworpen.

Het spreekt voor zich dat het vertrek van twee stichtende leden van de 
Europese Unie een dodelijke klap zou zijn voor de Europese droom, het 
grootste vredesproject dat de geschiedenis ooit heeft gekend.

Sinds Donald Trumps overwinning in de Verenigde Staten hebben we 
analyses gezien van het Amerikaanse volk, van de politici en de 
partijen, maar niet van de procedures. Er is heel weinig nagedacht over 
de instrumenten die onze democratieën hanteren.

     In een verkiezing geef je je stem, maar je geeft haar ook weg

Dat zou moeten verbazen. In een verkiezing geef je je stem, maar je 
geeft haar ook weg. Dat systeem van delegatie aan een verkozen 
vertegenwoordiger was vroeger – toen de communicatie traag was en de 
informatie beperkt – misschien noodzakelijk, maar heeft geen enkele 
voeling meer met de manier waarop de burgers vandaag met elkaar omgaan.

Referenda zijn niet veel beter. In een referendum vragen we de mensen 
rechtstreeks wat zij denken, zonder dat ze hebben moeten denken – 
terwijl ze in de maanden voor de stemming met alle mogelijke vormen van 
manipulatie worden gebombardeerd.

Referenda en verkiezingen zijn twee archaïsche instrumenten voor de 
publieke besluitvorming. Als we weigeren om onze democratische 
technologie te updaten, zullen we binnenkort vaststellen dat het systeem 
niet meer te herstellen is.

2016 is nu al het slechtste jaar voor de democratie sinds 1933. Donald 
Trump is geen bizar fenomeen, maar het logische resultaat van een 
democratisch systeem dat een achttiende-eeuwse stemprocedure combineert 
met een negentiende-eeuws idee van het algemeen stemrecht, de 
twintigste-eeuwse uitvinding van de massamedia en de 
eenentwintigste-eeuwse cultuur van de sociale media.

Zowel Brexit als Trump vormen een pijnlijke illustratie van de 
gevaarlijke weg die alle westerse democratieën zijn ingeslagen: ze 
hebben de democratie tot een stemming gereduceerd. Als gevolg van onze 
weigering om de procedures te veranderen, zijn politieke beroering en 
instabiliteit bepalende kenmerken van de westerse democratie geworden. 
Dat geldt ook voor de Europese Unie die u voorzit. Kijk maar:

     De kans bestaat dat Oostenrijk in december voor zijn eerste 
extreemrechtse staatshoofd in moderne tijden stemt – de man is in het 
beste geval een koele minnaar van de EU.
     In Italië dreigt groot tumult als premier Matteo Renzi zijn 
referendum over de hervorming van het parlement zou verliezen.
     Polen holt Hongarije achterna op weg naar een autoritair bestuur. 
Bulgarije lonkt sinds de verkiezingen van vorige week hoe langer hoe 
meer naar Rusland.
     En in Duitsland, dat vaak als het laatste bastion van de liberale 
democratie in de EU wordt beschouwd, zal het rechtse populisme in de 
aanloop naar de verkiezingen van 2017 aan invloed winnen.

Tal van westerse samenlevingen lijden aan wat we een ‘democratisch 
vermoeidheidssyndroom’ kunnen noemen. De symptomen: referendumkoorts, 
terugvallend partijlidmaatschap, lagere verkiezingsopkomst, machteloze 
regeringen en politieke verlamming onder het scherp toeziende oog van de 
media, een wijdverbreid wantrouwen bij het publiek en het opstoten van 
populisme. Minder dan de helft van de jonge Europeanen vindt dat in een 
democratie leven essentieel is. Maar niet de democratie is het probleem, 
stemmen is dat.

     Minder dan de helft van de jonge Europeanen vindt dat in een 
democratie leven essentieel is

Dat is waar we vandaag staan, meneer de president. We vallen uiteen. In 
september gaf u in uw State of the Union Lees hier de State of the 
Union. State of the Union toe dat ‘onze Europese Unie, althans ten dele, 
een existentiële crisis doormaakt.’ Waarom zien we dan nog niet eens het 
begin van een nieuwe en gedurfde visie op wat de Europese democratie kan 
zijn?

Wij hebben op u gestemd, meneer Juncker. Was dat niet het hele idee 
achter de verkiezing van 2014, met haar Spitzenkandidaten en 
televisiedebatten op Euronews? Lees hier meer over die verkiezingen op 
Euronews. Euronews? Tonen dat Europa meer is dan trage procedures, maar 
ook politieke dromen kan hebben? U heeft gewonnen toen. Nu moet u leiden.

De EU geeft tot nu toe het slechtst mogelijke antwoord op de Brexit: ze 
haalt de schouders op en gaat gewoon over tot haar technische orde van 
de dag. ‘Tja, de Leavecampagne was op zoveel leugens gebaseerd dat de EU 
niet aan introspectie moet doen. Een kettingreactie zal er wel niet van 
komen.’ Lees hier meer over die mogelijke kettingreactie. komen.’

Ook het antwoord op de presidentsverkiezing in de VS had niet slechter 
gekund. U hebt Trump onwetendheid verweten. Hier verwijt u Trump 
onwetendheid. verweten. ‘Ik denk dat we twee jaar zullen verliezen, tot 
meneer Trump de wereld heeft rondgereisd die hij niet kent.’

Dat mag misschien zo zijn, maar mensen als Donald Trump, Nigel Farage en 
Boris Johnson botweg als idioten en leugenaars wegzetten, terwijl men 
tegelijkertijd weigert de woede en angst van zoveel van hun kiezers 
ernstig te nemen, is niets anders dan olie op het vuur gooien.

Martin Schulz, de huidige voorzitter van het Europees Parlement en 
gewezen Spitzenkandidat voor de socialisten, durfde onlangs zelfs op te 
roepen tot een Aufstand der Anständigen, Lees hier meer over die 
Aufstand der Anständigen. Aufstand der Anständigen, een opstand van de 
fatsoenlijken, waarmee hij grote delen van het andere Europa als 
‘onfatsoenlijk’ demoniseerde. Vreemd, ik was nog steeds onder de indruk 
dat het socialisme om de minderbedeelden gaf.

Volgens Guy Verhofstadt, uw liberale uitdager als Spitzenkandidat, is 
het antwoord op Trump niet meer democratie in Europa, maar meer 
defensie. Lees hier meer over Verhofstadts antwoord. meer defensie. 
Alsof het grootste gevaar niet van binnen komt! De grootste dreiging 
voor de EU is niet Rusland, maar de EU zelf. Gek genoeg zei Herman Van 
Rompuy, de voormalige voorzitter van de Europese Raad, laatst: ‘Ik moet 
altijd lachen als mensen over het democratisch deficit beginnen. Ik geef 
toe dat het functioneren van de EU beter moet, maar met het democratisch 
gehalte is er echt niets mis.’ In dit interview zei Herman Van Rompuy 
dat. mis.’

Ik ben het daar niet mee eens. De belangrijkste reden dat de EU 
uiteenvalt, is de vermeende kloof tussen burgers en Brussel. Het is tijd 
dat de burgers inspraak krijgen in Europa, niet alleen met 
vertegenwoordiging maar ook met eigen participatie. Waar blijft de 
beredeneerde stem van het volk in dit alles? Waar kunnen de Europese 
burgers de best mogelijke informatie vinden om met elkaar te overleggen 
en samen over hun toekomst te beslissen? Niet in het stemhokje, zoveel 
is zeker.

Mensen zijn begaan met hun leefomgeving. Mensen willen gehoord worden. 
De beste manier om mensen aan het woord te laten – veel beter dan door 
verkiezingen of referenda – is een terugkeer naar het centrale principe 
van de Atheense democratie: loting. In het oude Athene werd het 
leeuwendeel van de openbare functies door het lot aangeduid. 
Renaissancestaten als Venetië en Firenze werkten volgens hetzelfde 
principe en kenden eeuwen van politieke stabiliteit.

Met een loting vraag je niet iedereen om te stemmen over iets wat heel 
weinig mensen begrijpen, maar neem je een willekeurige steekproef van de 
bevolking en zorg je ervoor dat die mensen zich vertrouwd maken met het 
onderwerp, zodat ze een zinnige, gefundeerde beslissing kunnen nemen. 
Een goed geïnformeerde doorsnede van de bevolking kan betere besluiten 
nemen dan een hele slecht geïnformeerde samenleving.

Neem de Europeanen eindelijk serieus. Laat hen spreken. Waarom de 
massa’s opvoeden als ze niets mogen zeggen? Kijk naar Ierland, de 
innovatiefste Europese democratie. Enkele weken geleden werden honderd 
Ierse burgers geloot om deel te nemen aan een burgercongres. Volgend 
jaar zullen ze vijf thema’s bespreken, waaronder abortus, referenda en 
de klimaatverandering. Ze zullen alle experts uitnodigen die ze willen 
horen.

Dit proces is het tweede in zijn soort: in 2013 en 2014 werden Ierse 
burgers in een vergelijkbare procedure gevraagd om aanbevelingen te doen 
over een aantal onderwerpen zoals het homohuwelijk. Dát is pas een 
manier om in de 21ste eeuw aan democratie te doen. Lees hier meer over 
het Ierse experiment. doen.

     Waarom de massa’s opvoeden als ze niets mogen zeggen?

En in Zuid-Australië werden in het begin van dit jaar 350 burgers door 
het lot aangeduid om te beslissen of de staat kernafval uit de hele 
wereld in zijn woestijn moest opslaan. Het onderwerp was te technisch 
voor een referendum en te delicaat voor de partijpolitiek. Het beroep op 
willekeurig gekozen burgers leverde een veel beter geïnformeerd 
beleidsvoorstel op. (Het panel besliste tegen.) Lees hier meer over het 
Australische experiment. tegen.)

Wat als u nu eens zou oproepen tot een dergelijk burgercongres van de 
Europese Unie? Elke Europese lidstaat zou een willekeurige steekproef 
van honderd burgers vier dagen laten vergaderen over één grote vraag: 
hoe maken we de Europese Unie tegen 2020 democratischer? Van Portugal 
tot Estland zouden de deelnemers evenveel tijd en materiaal krijgen. Elk 
land zou tien aanbevelingen doen. Na drie maanden zouden twintig 
afgevaardigden van elk nationaal congres, opnieuw door het lot gekozen, 
in Brussel samenkomen om een definitieve lijst van vijfentwintig 
gezamenlijke prioriteiten voor het toekomstige beleid op te stellen.

Dat zou pas een verandering zijn. U zou de burgers een actieve rol geven 
in de vormgeving van hun Europa. U zou een innovatieve middenweg vinden 
tussen de mensen die ‘meer Europa’ vragen en de mensen die ‘hun land 
terug willen.’ U zou een nieuwe dynamiek scheppen tussen de lidstaten en 
Brussel. En nog belangrijker, u zou de twee Europa’s samenbrengen, in 
een dialoog in plaats van digitaal gebekvecht.

‘De komende twaalf maanden zijn cruciaal voor een beter Europa,’ zei u 
in uw State of the Union, en u had gelijk. U hebt zelfs een oproep 
gedaan voor ‘een Europa dat de burger sterker maakt.’ Dat ging helaas 
niet verder dan de belofte van 5G-internet en een vrijwilligerskorps.

Hoe durft u dergelijke slappe oplossingen voor te stellen op een moment 
dat de EU op sterven na dood is? De huidige uitdaging is van een 
compleet andere orde: het vertrouwen in een uniek project herstellen 
door de burgers te betrekken bij het debat over de toekomst van hun 
gemeenschap. Democratie is niet alleen regeren van het volk, voor het 
volk, maar ook door het volk. We hebben één jaar.

Met vriendelijke groet,

David Van Reybrouck

Deze open brief is vertaald uit het Engels door Bart Holsters. Hij 
verschijnt dit weekend ook in De Standaard, Der Spiegel, Le Monde en 
Expressen.