[D66] Het Grillisme: een nieuwe rechtse cultbeweging uit Italië.

[Henk Vreekamp]

Ach gut, een zogenaamde trotskist is op z'n pik getrapt door een echte 
oppositie...


-----Oorspronkelijk bericht----- 
From: J.N.
Sent: Tuesday, June 21, 2016 5:30 PM
To: informele D66 discussielijst
Subject: [D66] Het Grillisme: een nieuwe rechtse cultbeweging uit Italië.


http://leditie.nl/leditie.nl/2016/06/20/het-grillisme-v2/

Het Grillisme

Wu Ming. Een nieuwe rechtse cultbeweging uit Italië.
By uitgever
20 juni 2016


[Een week geleden vroeg een prestigieus Brits tijdschrift ons om een
lang stuk over het Grillisme. We hebben het geschreven en ingeleverd,
maar er waren wat misverstanden en ze hadden het naar onze smaak te
zwaar geredigeerd. We hebben de zaak in der minne geschikt, maar op dat
moment waren we al ver over de deadline heen en het nummer werd gedrukt
zonder onze bijdrage. Dat is heel jammer, maar we zijn er niet boos
over. Het stuk was te lang – bijna vijfduizend woorden – om het naar een
ander tijdschrift of een krant op te sturen, hen al het redactiewerk
opnieuw te laten doen en het na enige tijd te laten publiceren. De
situatie in ons land is heel erg slecht en de mensen in het buitenland
worden daar volledig verkeerd over ingelicht. Iedere dag lezen we
nonsens en bullshit over Grillo van mensen die de reactionaire,
autoritaire aard van zijn beweging totaal negeren. Een wrede
werkelijkheid heeft ons in haar greep en we moeten onmiddellijk een
noodsignaal doen uitgaan. Uiteindelijk, bij ontstentenis van enige
andere mogelijkheid, hebben we besloten het stuk op deze lelijke,
verouderde, lang veronachtzaamde blog te publiceren, die hard toe is aan
een volledige herziening en een nieuwe start, maar zelfs in zijn huidige
vorm beter is dan niets. Het is uiteraard niet zo gezaghebbend als dat
Londense tijdschrift, en de potentiële verspreiding is in vergelijking
daarmee belachelijk, maar wat moeten we anders? Voel je alsjeblieft vrij
om onze analyse te kopiëren en waar je maar wilt te herpubliceren. Dank.]

‘Het huwelijk is een band tussen man en vrouw. Hoe kun je nu een
huwelijk sluiten tussen twee personen van dezelfde sekse? Waarom geen
huwelijk tussen drie mensen dan? Waarom geen huwelijk tussen jou en je
huisdier? Sommige mensen hebben een sterke relatie met hun huisdier. Zou
je hen willen toestaan daarmee in het huwelijk te treden?’


Er is in andere landen veel verwarring geweest over wat er de afgelopen
vijf jaar in Italië heeft plaatsgevonden – het tijdperk van het ‘late
berlusconisme’ – en over wat er gaande is na de jongste nationale
verkiezingen. Op het moment dat we dit schrijven weet nog niemand wat
voor regering Italië zal krijgen. Er kan geen stabiele regering worden
gevormd zonder de vertrouwensstem van de Vijfsterrenbeweging (5SM), de
politieke organisatie die onder leiding staat van de vroegere
stand-upcomedian Beppe Grillo en webmarketing-goeroe Gianroberto
Casaleggio. De 5SM, die voor het eerst deelnam aan de nationale
verkiezingen, heeft 25,5% van de stemmen in de Kamer van Afgevaardigden
en 23,8% van de stemmen in de Senaat in de wacht gesleept.

Diverse linkse en progressieve commentatoren hebben de neiging met een
zekere sympathie naar de Vijfsterrenbeweging te kijken. Zij hebben
gehoord dat zelfs Dario Fo, de beroemde linkse Nobelprijswinnaar, Grillo
tijdens de campagne heeft gesteund.

Zij denken dat Grillo’s vurige, rattenvanger-van-Hamelenachtige
toespraken slechts een beetje theater zij – hij was immers een komiek.
Het nieuws uit Italië is even verbijsterend als altijd, maar
uiteindelijk hebben velen de indruk dat de 5SM een populistische
beweging is die heen en weer slingert tussen de progressieve en radicale
delen van het politieke spectrum. Een beweging die gemeenschappelijke
kenmerken heeft met andere antibezuinigingsbewegingen in heel
Zuid-Europa (Portugal, Griekenland, Spanje, Slovenië). Mensen die
hiervan uitgaan zouden – letterlijk – beter moeten weten, en het
probleem is dat dit ook voor veel Italianen geldt.

Simone Di Stefano: ‘Bent u een antifascist?’Beppe Grillo: ‘Ik vind die
vraag niet interessant. De 5SM is een oecumenische beweging.’

(Gesprek tussen Grillo en een van de leiders van de neofascistische
partij CasaPound, 11 January 2013)

Een aantal van u heeft misschien Italiaanse vrienden die zichzelf ter
linkerzijde plaatsen en er onlangs toe besloten hebben op de 5SM te
stemmen of zelfs 5SM-activist te worden. We durven te wedden dat ze u
niet hebben ingelicht over de rechtsere trekjes van de beweging, omdat u
hen zeker zou hebben gevraagd: ‘Pardon? Doen jullie politiek werk zij
aan zij met fascisten? Hebben jullie je bij een beweging aangesloten die
de hele notie van het antifascisme verwerpt? Een beweging die de
vakbonden wil afschaffen?! Heb je op iemand gestemd die Ron Paul en het
Amerikaanse libertarisme prijst? Man, wat is er mis met je?’ en dan
hadden ze haastig op zoek moeten gaan naar zelfrechtvaardiging.

‘Voordat het degenereerde had het fascisme een nationaal
gemeenschapsgevoel (dat het rechtstreeks van het socialisme overnam),
het grootste respect voor de staat en de wil om [het instituut van] het
gezin te beschermen.’
(Roberta Lombardi, parlementslid van de 5SM, 21 januari 2013)

Uw vrienden zijn zich waarschijnlijk wel bewust van deze aspecten, maar
onderschatten of negeren ze meteen, omdat ze te verontrustend zijn. De
walging over «het oude politieke systeem» is zo groot dat het
bekritiseren van een «nieuwe» beweging gezien wordt als een uiting van
pedanterie en intellectuele luxe: «Laten we eerst het verrotte politieke
establishment het laatste zetje geven, dan kunnen we daarna over
Grillo’s fouten praten. We kunnen ons dat nu niet veroorloven!»

Volgens ons is dit een zeer gevaarlijke benadering.

1. Hoe de haat jegens «De Kaste» heeft geholpen sociale conflicten te
voorkomen

Veel factoren kunnen het succes van Grillo verklaren. De eerste tien
jaren van deze eeuw waren een decennium van sociale verwoesting, waarin
sociale bewegingen enorme nederlagen leden, terwijl het late
berlusconisme een cultureel en moreel bankroet bevorderde, met
medeplichtigheid van het al veel eerder in diskrediet geraakte
centrumlinks. Toen raakte de eurocrisis ons in het begin van het nieuwe
decennium vol in het gezicht. Tijdens de zomer van 2011 besloten de
kapitalistische klasse en de Europese Centrale Bank dat de regering van
Berlusconi volledig disfunctioneel was en niet in staat om de
noodzakelijke bezuinigingsmaatregelen te nemen. Ondanks een grote
meerderheid in beide kamers van het parlement werd de centrumrechtse
regering via een soort legale staatsgreep vervangen door een regering
van technocraten onder leiding van Mario Monti, een neoliberale econoom
die lange tijd heeft gewerkt voor Goldman Sachs en de Trilaterale Commissie.

De regering-Monti werd gesteund door zowel centrumrechts als
centrumlinks, zij het schoorvoetend. Om de waarheid te zeggen wekte
centrumlinks de indruk Monti mínder schoorvoetend te steunen dan
centrumrechts. Uiteindelijk leek de Democratische Partij een grotere
verantwoordelijkheid te dragen dan Berlusconi voor de agressieve
bezuinigingsmaatregelen, waardoor in 2012 de levensomstandigheden voor
de arbeidersklasse en de lagere middenklasse verslechterden. Iets
soortgelijks gebeurde in Griekenland, waar de Socialistische Partij van
Papandreou nauwer in verband kon worden gebracht met de bezuinigingen
dan de rechtse partij Nieuwe Democratie. Het verschil is dat Griekenland
getuige was van massademonstraties en algemene stakingen tegen de
bezuinigingen, het IMF, de Europese Centrale Bank, enzovoort, terwijl de
sociale ontevredenheid in Italië zich op een ander doel richtte: de
zogenoemde ‘Kaste’.

‘De Kaste tegen het Eerlijke Volk is in het hedendaagse Italië het
krachtigste conceptuele kader. De Kaste: Hoe Italiaanse politici
onaantastbaar werden is de titel van een bestseller geschreven door twee
journalisten, Gian Antonio Stella en Sergio Rizzo. Het verscheen in 2007
en ging over de manieren waarop nationale en lokale politici het geld
van de belastingbetalers gebruikten om parasitaire oligarchen te worden.
De titel van het boek bood de perfecte metafoor om het debat over
politiek in een nieuwe versie van een klassieke rechtse dichotomie te
vatten: gewone mensen zijn ‘clean’, terwijl politici ‘smerig’ zijn. Ze
zijn niet alleen smerig, ze zijn het grootste probleem van het land. Als
we de politici de laan uitsturen, zal alles goed komen! Het feit dat
politici hun ambt kunnen uitoefenen, juist omdat die gewone mensen
herhaaldelijk op ze hebben gestemd, wordt zelden gememoreerd.

De Kaste tegen het Eerlijke Volk bleek het perfecte afleidingsverhaal.
De woede en de frustratie werden op de parlementsleden gericht, op hun
salarissen, op de financiering van politieke partijen uit de algemene
middelen, enzovoort. Dit zijn allemaal reële, maar minder belangrijke
problemen van het systeem. Intussen werd de samenleving verwoest door de
bezuinigingsmaatregelen en het eurocratische neoliberale beleid, dat op
geen enkele weerstand stuitte. Anders dan in Griekenland, Spanje en
Portugal was er geen massabeweging die terugvocht. Het spreekt vanzelf
dat de echte kaste – die van de miljonairs, de topmensen uit het
bedrijfsleven, de financiële speculanten, enzovoort – de lasten niet
hoefden te dragen van de toestand die zij hadden gecreëerd. We hebben
zelfs tycoons als Flavio Briatore uitspraken tegen de Kaste horen doen,
politici horen afkraken, en meer. Om maar één concreet gevolg te noemen
van deze formule van de Kaste tegen het Volk: dit depolitiserende
narratief heeft het idee van een technocratische regering aanvaardbaar
gemaakt, zo niet wenselijk. De publieke opinie werd wijsgemaakt dat een
regering zonder politici beter is dan een traditionele regering. Dat is
de reden dat Mario Monti kon profiteren van een lange
‘wittebroodswekenperiode’ en draconische wetten kon doorvoeren die de
meerderheid van de bevolking armer maakten.
De formule van de Kaste tegen het Volk werd in het politieke debat
geactiveerd net voordat de 5SM ontstond, en maakte daar de weg voor
vrij. Wat Grillo en Casaleggio op eigen kracht hebben gedaan was het
uitbreiden van het concept van de Kaste naar vrijwel alle ambtenaren,
die volgens de retoriek van de 5SM louter parasieten zijn. In een van
zijn meest beruchte blogposts heeft Grillo geëist dat ‘tienduizenden
ambtenaren ontslagen zouden worden’. Zoals Rossana Dettori – een
leidster van de vakbond CGIL – terecht heeft opgemerkt, gaan er achter
de frasen waarvan Grillo zich op een abstracte manier bedient
ziekenhuizen en eerstehulpposten schuil, brandweerlieden, scholen en
kinderopvangcentra, sociale voorzieningen voor de ouderen en ernstig
zieken, evenals ‘democratische instellingen die ervoor zorgen dat die
voorzieningen overeind blijven’.

De waarheid is dat de Italiaanse publieke sector relatief het grootste
aantal vakbondsleden telt. 78,79% van de ambtenaren neemt deel aan de
verkiezing van hun vertegenwoordigers in de vakbond RSU. Daarom is het
echte doelwit van Grillo’s uithaal tegen de ambtenaren de vakbonden. Hij
heeft al meer dan eens opgeroepen tot de totale eliminatie van de vakbonden.

2. Zogenaamd ‘tegen de bezuinigingen’, zogenaamd radicalisme

Niet dat Grillo het kapitalisme niet noemt, of de fouten van de
bankiers. Dat doet hij wel. Maar er schuilt niets bijzonders in dat deel
van zijn verhaal, hij herhaalt eenvoudigweg alle clichés van de Europese
rechtse populisten. De kwestie wordt verwoord op een simplistische,
neonationalistische manier: het ‘echte’ kapitalisme (dat wil zeggen, het
productieve kapitalisme) wordt omschreven als goed, omdat het geworteld
is in het territorium, terwijl het financiële kapitalisme is
gedegenereerd omdat het in handen is van kwaadwillende transnationale
cliques en lobbygroeperingen. Omdat de euro de voornaamste oorzaak is
van de huidige crisis, zullen we de voorwaarden hebben gecreëerd voor
het binnengaan van een nieuw gouden tijdperk als Italië de eurozone
verlaat, zijn politici loost én tienduizenden georganiseerde ambtenaren
uit de publieke sector schopt.

We weten allemaal dat er dikwijls een antisemitisch sentiment ten
grondslag ligt aan al dat gepraat over ‘natieloze vijanden’. Is het
toeval dat antisemitische tirades en beledigingen vaak voorkomen in de
onderste regionen van Grillo’s blog? In november 2012 viel een
gastblogger op beppegrillo.it Gad Lerner aan, een Joodse journalist die
Grillo had durven te bekritiseren, door hem ‘Gad Vermer’ te noemen.
Verme is Italiaans voor ‘worm’, een klassieke belediging uit het
antisemitische repertoire.

Het belangrijkste wat je kunt zeggen over Grillo’s standpunt tegen de
bezuinigingen en tegen de financiële sector is dat het louter om een
façade gaat. Het is een grap. Want per slot van rekening is Grillo een
multimiljonair, godbetert! Wanneer een conservatieve populistische
beweging de macht overneemt verdwijnt de antikapitalistische, tegen de
financiële sector gerichte retoriek heel snel. Uiteindelijk nemen ze
gewoon het beheer van de bestaande orde over, inclusief het financiële
kapitalisme. Misschien is dat wel de reden dat Jim O’Neill, de onlangs
gepensioneerde voorzitter van Goldman Sachs Asset Management, onlangs
schreef:

‘Ik vind de uitslag [van de Italiaanse verkiezingen] heel opwindend,
omdat ik denk dat er nogal wat moet veranderen in een land waarvan het
bbp sinds de start van de EMU op hetzelfde peil is gebleven. Misschien
duiden deze verkiezingsuitslag en de bijzondere aantrekkingskracht van
de Vijfsterrenbeweging op het begin van iets nieuws?’ Zeiden we Goldman
Sachs? Een paar dagen geleden verklaarde Grillo dat de
parlementsfracties van de 5SM bereid waren voor een nieuwe ‘technische’
regering te stemmen zonder politici, omdat zij nooit hun vertrouwen
zouden uitspreken in een politieke regering. Ze waren zelfs bereid een
Monti Bis, een tweede regering-Monti, te steunen, zij het met een
beperkt mandaat en onder strikte controle van het nieuwe parlement. Na
de premier maandenlang ‘Rigor Montis’ te hebben genoemd, heeft Grillo
impliciet gezegd dat de voormalig internationaal adviseur van Goldman
Sachs het mindere kwaad is in vergelijking met de politieke partijen.
Het was slechts een glimp van de naakte waarheid, want vervolgens
veranderde de vroegere komiek opnieuw van standpunt. Nu zegt hij dat hij
‘100% van het parlement’wil veroveren, zodat ’de burgers de staat
worden’ en de beweging ”niet langer zal hoeven te bestaan’, wat
uiteraard niets betekent maar goed is voor sensatie.

[N.B. De laatste politieke leider die 100% van het Italiaanse parlement
veroverde en zijn beweging met de staat gelijkstelde, eindigde
ondersteboven hangend op een Milaans plein. Dat gebeurde zesentwintig
jaar te laat, maar vandaag de dag gaan dat soort dingen sneller, want we
hebben nu internet. Even afgezien van alle grappenmakerij zou Grillo er
goed aan doen de geschiedenis van zijn land te bestuderen voordat hij
zulke provocatieve uitspraken doet. Die brengen iemand zelden geluk.]

Als je nu nog steeds wilt vasthouden aan je eerdere indruk dat de
beweging van Grillo tegen bezuinigingen is gericht en een radicale
signatuur heeft, of althans een kracht is voor concrete verandering,
waarom kijk je dan niet naar wat de 5SM heeft gedaan in de steden die
zij bestuurt? Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar wat burgemeester
Federico Pizzarotti deed in Parma. Het belangrijkste punt van de
campagne van Pizzarotti was zijn verzet tegen de bouw van een grote
verbrandingsoven waarvan de gevolgen voor het milieu en de gezondheid
van de burgers catastrofaal werden geacht. In juni 2012 zei Grillo zelf:

‘Ze zullen die vuilverbrander nooit bouwen, als ze dat wel willen,
zullen ze op het lijk van de burgemeester moeten gaan staan!’ Toen de
journalist Marco Travaglio Grillo vroeg naar de boetes die de stad zou
moeten betalen aan de aannemers en onderaannemers, gaf hij het volgende
antwoord: ‘Laten we niet de paljas uithangen: als het verplicht is die
boetes te betalen, zullen we een manier vinden om ze te betalen.’
Uiteindelijk werd de verbrandingsoven op 3 maart 2013 aangezet. De stad
kon de boetes niet betalen. Niemand hoefde op het lijk van Pizzarotti te
gaan staan. Analoog met dit voorbeeld had Pizzarotti tijdens zijn
campagne ook beloofd dat hij de onroerendgoedbelasting en de
ouderbijdrage voor kinderdagverblijven niet zou verhogen. Nadat hij was
verkozen heeft hij ze allebei verhoogd en gezegd: ‘We konden niet
anders’, net als iedere andere politicus. Nu is hij van plan de
salarissen van de gemeenteambtenaren te verlagen.

3. Rechtse invloeden op de Vijfsterrenbeweging

Grillo’s retoriek zit tjokvol elementen die kunnen worden herleid naar
verschillende rechtse tradities, waarvan hij en Casaleggio een giftige
cocktail hebben gebrouwen. De meest herkenbare traditie is die van het
Europese conservatieve populisme. In Frankrijk staat deze traditie te
boek als het poujadisme, vernoemd naar Pierre Poujade, haar
belangrijkste twinstigste-eeuwse pleitbezorger. In Italië noemen we het
meestal het qualunquisme (dat we kunnen vertalen als ‘iedereenisme’),
naar een kleinburgerlijke massabeweging die in 1946 werd opgericht door
toneelschrijver Guglielmo Giannini.


Een andere traditie is die van het Amerikaanse libertarisme of
anarchokapitalisme: Ayn Rand, Ron Paul, dat soort dingen. Deze invloed
is bespeurbaar in diverse onderdelen van het 5SM-programma. Eén van de
bekendste vertegenwoordigers van de beweging, Vittorio Bertola, heeft
expliciet gezegd: ‘Ik mag Ron Paul wel.’ Uiteraard komen we in de
tirades van Grillo ook de gebruikelijke reeks thatcheristische clichés
tegen die in het hele Westen gemeenplaats zijn geworden. Al deze
tradities hebben een paar fundamentele kenmerken gemeen, zoals haat
jegens de vakbonden en meer in het algemeen jegens de collectieve
organisaties en overwinningen van de arbeiders, zoals nationale
loonafspraken enzovoort. Deze vijandigheid klinkt in al Grillo’s
toespraken door.

De reden dat het zo’n ondankbare taak is de rechtse elementen van
Grillo’s retoriek aan de kaak te stellen is dat het zaaien van
verwarring een bewuste strategie is. Grillo roept herhaaldelijk dat er
‘geen links en rechts meer zijn!’ Intussen doorspekken hij en Casaleggio
op vaardige wijze de rechtse met linkse elementen, via het hergebruik
van sleutelwoorden, concepten en beweringen die ze van eerdere sociale
bewegingen hebben overgenomen. Deze concepten ondergaan een nieuwe
bewerking, en worden van al hun nuances en inhoud ontdaan. Het meest
opvallende voorbeeld daarvan is ‘directe democratie’.

4. Directe democratie, het Führerprincipe en karaktermoord

Ondanks al het gepraat over directe democratie of liquide online
feedback, is de 5SM een top-down organisatie zonder bemiddelende
lichamen tussen Grillo en Casaleggio en het voetvolk van fans en
activisten. Iedere belangrijke beslissing wordt genomen door deze twee
rijke zestigplussers, en directe democratie houdt niets anders in dan
het doen van een beroep op de basis om via tele-plebiscieten besluiten
goed te keuren.

In de periode 2011-2012 werd de 5SM van Emilia-Romagna (de regio waarvan
Bologna de hoofdstad is, de stad waar wij wonen) geteisterd door een
golf van uitzettingen. ‘Dissidenten’ als Giovanni Favia, Valentino
Tavolazzi, Federica Salsi en vele anderen waagden het gebrek aan interne
democratie ter discussie te stellen. Als gevolg daarvan werden ze uit de
partij gezet en online blootgesteld aan boze menigten. Tot de
uitzettingen werd besloten door Grillo en Casaleggio, en ze werden aan
de wereld bekendgemaakt via korte postings op beppegrillo.it.

Lokale activisten gaven uitdrukking aan hun solidariteit met de
uitgestotenen en organiseerden meetings waar de meerderheid stemde voor
hernieuwde toelating, maar hun keuze werd volledig genegeerd door de
twee bazen. De laatste stap was het gebruik van het internet om de
uitgestotenen op alle mogelijke manieren te belasteren. Loyale grillini
wijdden hun tijd en inspanningen aan het ondermijnen van alle online
gesprekken waarin ook maar iemand de verraders verdedigde en Grillo en
Casaleggio betichtte van autocratisch gedrag.De plaatselijke leiders van
de 5SM lijken geen aarzeling aan de dag te leggen als het gaat om het
gebruik van lynching als een positief concept. Op 2 maart 2013 zei
Andrea Defranceschi, 5SM-vertegenwoordigster in het parlement van
Emilia-Romagna: ‘Als sommigen van ons de beweging verraden zal het
internet hen lynchen.’

Met ‘lynchen’ bedoelt Defranceschi uiteraard de karaktermoord op
dissidenten. Als iemand het waagt van mening te verschillen met Grillo
en Casaleggio moet zijn reputatie worden vernietigd, en dat moet nog tot
lang na zijn uitsluiting voortduren. Deze mensen kunnen niet gewoon met
rust worden gelaten, hun blog of Facebookpagina moet iedere dag worden
gebombardeerd met kleinerende opmerkingen. Binnen een paar maanden tijd
is gemeenteraadslid Giovanni Favia op deze manier van de incarnatie van
de waarden van de 5SM in een smerige verrader veranderd.


En als de dissident in kwestie een vrouw is, wordt ze bestookt met
seksistische beledigingen: ‘hoer’, ‘bitch’ en de rest van het
repertoire. Dat is wat er met Federica Salsi is gebeurd.

Dit is een duidelijke uiting van een cultmentaliteit en de 5SM is
feitelijk ook vaak omschreven als een cult, en dikwijls vergeleken met
Scientology. Scientology heeft deze vergelijking overigens van de hand
gewezen.

Je kunt je afvragen hoe Grillo en Casaleggio daar allemaal mee wegkomen.
Dat staat beschreven in het ‘Non-Statuut’» van de beweging. Het
Non-Statuut is een heel korte tekst die jarenlang het enige geschreven
document is geweest waarin het interne leven van de beweging werd
geregeld. Er staat voornamelijk in dat de naam en het logo van de 5SM
het exclusieve eigendom zijn van Beppe Grillo en dat het ‘hoofdkwartier’
van de beweging zich bevindt op Grillo’s weblog, beppegrillo.it.

Als je dacht dat de ideeën van de 5SM over ‘directe online democratie’
op z’n minst bizar zijn, heb je nog niets gezien. We stellen voor dat je
naar het videomanifest kijkt dat Casaleggio in 2007 geschreven en
geproduceerd heeft. Het heet Gaia: The Future of Politics (Gaia: de
toekomst van de politiek). Eng is het juiste bijvoeglijke naamwoord voor
de anarchokapitalistische toekomst die Casaleggio daarin enthousiast
ontvouwt.

Hoe reageren linkse mensen die vóór Grillo zijn of voormalige linkse
mensen als iemand ze op deze serieuze problemen wijst?

5. De fascisten in Grillo’s (en Berlusconi’s) vaderland

Alvorens die vraag te kunnen beantwoorden is het nodig duidelijk te
maken dat de grote meerderheid van de activisten en sympathisanten van
de 5SM níet van radicaal links afkomstig is. De meesten van hen zijn
vrij jong en hebben geen eerdere politieke ervaring (of zelfs maar een
standpunt); anderen komen van rechts en zelfs extreemrechts. In diverse
delen van het land wordt de ruggengraat van de steun voor de 5SM gevormd
door mensen die eerder Berlusconi steunden, de xenofobische Liga Noord,
en in sommige gevallen uitgesproken neofascistische partijen als Nieuwe
Kracht en de Driekleurige Vlam. In 2012, toen de 5SM de verkiezingen in
Parma won en erin slaagde Federico Pizzarotti verkozen te krijgen tot
burgemeester, kwam het grootste deel van de stemmen (25,9%) van mensen
die eerder op de Lega Nord hadden gestemd. Het standpunt van Grillo en
de 5SM over immigratie en de minderheden ligt immers heel dicht bij dat
van de Liga Noord. We citeren uit een van zijn blogposts, de titel was
«De Ontheiligde Grenzen». Het verscheen in oktober 2007 op
beppegrillo.it: ‘Een land kan ZIJN BURGERS NIET LATEN OPDRAAIEN voor de
problemen die worden veroorzaakt door tienduizenden Roma die vanuit
Roemenië naar Italië komen. De rechtvaardiging van Prodi is altijd
dezelfde: Roemenië ligt in Europa. Maar wat betekent ‘Europa’? De
ONGEREMDE MIGRATIE van werklozen van het ene land naar het andere?
Zonder dat ze de taal kennen, en zonder mogelijkheden om hen op te
vangen? Iedere dag krijg ik honderden brieven over de Roma, het is een
vulkaan, EEN TIJDBOM, die onschadelijk moet worden gemaakt… Waar is een
regering goed voor als die de veiligheid van haar burgers niet kan
garanderen? … De grenzen van het vaderland waren altijd heilig, maar de
politici hebben ze ontheiligd.’

In de laatste maar niet onbelangrijkste plaats was Casaleggio zelf ooit
sympathisant van de Lega Nord. Volgens advocaat Vincenzo Forte – een
ex-leider van de neofascistische Italiaanse Sociale Beweging en nu een
aanhanger van Grillo – hebben drie van de nieuwe parlementsleden van de
5SM en één 5SM-senator (die alle vier werden verkozen in Lombardije) een
radicale, neofascistische achtergrond. Forte heeft hun namen niet
onthuld, maar voegde er wel aan toe: ‘Dit zijn geen geïsoleerde
gevallen, het is een veel groter, diepgeworteld fenomeen, een zorgvuldig
georganiseerde strategie om door te dringen in de beweging van Grillo.
Deze strategie wordt door de lokale neofascistische groeperingen met de
grootste discretie ten uitvoer gelegd.’ De 5SM heeft hier geen morele of
theoretische verdediging tegen, omdat Grillo en Casaleggio antifascisme
resoluut als een onderscheidende waarde van de hand hebben gewezen.
Grillo wil dat de beweging ‘oecumenisch’ wordt en het antifascisme
‘interesseert hem niet’.

Het is helemaal niet onbegrijpelijk dat veel fascisten, berluscones en
leghisti nu naar Grillo kijken. Ze zijn het niet alleen eens met veel
van de dingen die hij zegt, hij belichaamt ook het ideaaltype van de
Sterke Man die enthousiaste menigten in vervoering kan brengen. Voor
deze mensen waren Berlusconi en Bossi niet langer sterk of fascinerend
genoeg, omdat ze te zeer waren gecompromitteerd door de ‘oude politiek’
en de Kaste. Dat is de reden dat deze boze kleine burgermannen een
emotionele investering doen in iemand die zij als een nieuwe leider
beschouwen. Bovendien zijn er diepe overeenkomsten tussen Berlusconi en
Grillo. Zij zijn allebei levende bewijzen van de manier waarop de
entertainment- en televisie-industrie van de jaren tachtig het
Italiaanse sociale leven hebben herschapen. Journalist Giuliano Santoro
heeft hier een zeer interessant boek over geschreven onder de titel Un
Grillo qualunque: Il populismo digitale nella crisi dei partiti italiani
(Wat voor soort Grillo ook: Digitaal populisme in de crisis van de
Italiaanse partijen).

Hoe dan ook kun je Grillo niet goed begrijpen als je Berlusconi niet
goed begrijpt. Drie jaar geleden hebben wij in een artikel voor de
London Review of Books voorspeld dat er na de val van Berlusconi een
berlusconisme- zonder-Berlusconi zou komen. Nu staan de zaken er
feitelijk nog slechter voor, want Berlusconi is ‘gevallen’ maar nog
steeds niet weg, en 29,1% van de kiezers heeft voor de zoveelste keer op
hem gestemd. Als gevolg daarvan hebben we nu zowel het oude, klassieke
berlusconisme mét Berlusconi, en een nieuw soort berlusconisme zónder
hem. Giuliano Santoro schreef dat ‘Grillo de voortzetting van Berlusconi
met andere middelen is’.

6. TINA, TITA en het ‘niksisme’ van de 5SM

Laten we ons nu eens richten op die linkse mensen en ex-linkse mensen –
die kritisch of onkritisch – hun vertrouwen aan de 5SM geven. We willen
ons om twee redenen op hen concentreren. In de eerste plaats is het
belangrijk te begrijpen welke gevolgen de afwezigheid of het bankroet
van links kunnen hebben tijdens een crisis als deze. In de tweede plaats
hebben we gezien dat de weergave van de beweging van Grillo onder
radicalen en progressieven in het buitenland min of meer een synthese is
van de twee typische redeneringen die door Italiaanse
pro-Grilloradicalen naar voren worden gebracht, zij het met veel minder
informatie achter de hand.

We noemen deze redeneringen ‘5SM TINA’ en ‘5SM TITA’.
Iedere keer dat we dezer dagen met de veteranen van de strijd van
gisteren, die op de 5SM hebben gestemd, praten en proberen met hen te
discussiëren, zijn de meest waarschijnlijke woorden die we uit hun
monden kunnen optekenen de volgende: ‘Ja, ik weet wel dat het een
dubbelzinnige beweging is. Ik voel me niet prettig bij alles wat ze
zeggen en doen. Ja, ja, hun agenda is deels neoliberaal. Hun uitspraken
over migranten zijn onaanvaardbaar. Ik houd ook niet van de mix van
populisme en bedrijfsjargon. Ik sta wantrouwend tegenover de
persoonlijkheidscultus rondom Grillo, en de rol die door Casaleggio
wordt gespeeld is onduidelijk. Ik ben het met jullie eens dat er sprake
is van flink wat fanatisme binnen de beweging. Ik heb pro-5SM-trolls op
het internet gezien. Ik ben het met je eens dat die massale zuiveringen
me doen denken aan de stalinistische zuiveringen van 1937. Denk je dat
ik blind ben? Natuurlijk zie ik dat er ook fascisten zijn die zich bij
de beweging aansluiten … Maar toch zijn een paar van de beweringen en
voorstellen van de 5SM precies dezelfde die wij al jarenlang doen! Hun
programma omvat een “burgerinkomen”, de verdediging van de gewone mens,
ecologie… Ik ken veel fatsoenlijke mensen die 5SM-activist zijn
geworden. Misschien kunnen we de 5SM tactisch inzetten om het oude
politieke systeem te vernietigen, dat is toch wat er gebeurt? Niemand is
daar eerder in geslaagd. Waarom proberen we het niet om te zien wat er
daarna komt? Er is sowieso Geen Alternatief. Links is dood.’

Dit is wat we de ‘Er is Geen Alternatief’-redenering (There Is No
Alternative, TINA) van Vijfsterren links noemen. Zij is gebaseerd op een
klassiek ‘Ja maar’-mechanisme: mensen geven je gelijk op alle
belangrijke punten, wat er veel zijn, maar komen toch met een ‘ja, maar’
of ‘en toch’, en zelfs als die tegenwerping louter wordt ondersteund
door wensdromen, schuiven ze alles aan de kant wat ze zojuist hebben
toegegeven. Kortom: ze begrijpen dat de 5SM een verwarrende beweging is
met een overwegend rechtse benadering van veel belangrijke kwesties,
maar het succes van de beweging en het feit dat sommige voorstellen een
linkse oorsprong hebben geven hen de hoop dat dit een goede mogelijkheid
is om ‘iets te doen’.

Voor ons is ‘iets doen’ niet per se een goede gedragslijn. Het hangt
ervan af wat je doet. Soms is het beter om niets te doen dan om iets
stoms te doen. Het aanzien van een rechtse beweging voor een linkse is
beslist iets stoms.

Andere voormalig linkse mensen slikken ieder verhaal dat Grillo en de
5SM hen vertellen. Zij bedienen zich van een andere redenering, de ‘Dit
is Het Alternatief’-redenering (This Is The Alternative, TITA) van
Vijfsterren ex-links: ‘Wat je beweert klopt niet. Je gelooft in de
smerige leugens die de Kaste verspreidt. Er zijn zeker een paar
racisten, omdat de beweging nu eenmaal openstaat voor iedereen, maar dat
is een minderheid. De meerderheid bestaat uit mensen zoals jij en ik die
tegen het systeem willen strijden. Wij houden de racisten in toom.
Degenen die uit de beweging zijn gezet, waren opportunisten en
infiltranten die door de oude partijen waren gestuurd. Zij schonden het
Non-Statuut. Grillo is geen leider, hij is niets anders dan een
megafoon. Het feit dat hij wettelijk eigenaar is van de naam en het logo
van de beweging is slechts een garantie dat lokale afdelingen het
Non-Statuut zullen respecteren. Ik vertrouw hem. Als de beweging sterk
genoeg is, zal Grillo opzij stappen. Casaleggio oppert louter
communicatiestrategieën, daar is niets duisters of dubbelzinnigs aan.
Dit is Het Alternatief, eindelijk! Ik heb jaren op zoiets als dit
gewacht, verknal het nou niet met je gebruikelijke kritiek!’

Let op het klassieke geloof in een proces met twee fasen: in de huidige
situatie heeft Grillo nu eenmaal een belangrijke rol te spelen; later
zal hij zeker een stap zijwaarts doen. In de geschiedenis van de
communistische bewegingen werden alle persoonlijkheidscultussen
onveranderlijk omschreven als louter van voorbijgaande aard. In 1958
heeft Mao Zedong op befaamde wijze betoogd dat er op zichzelf niets mis
is met een persoonlijkheidscultus. Het hangt ervan af of die
persoonlijkheid een revolutionaire waarheid vertegenwoordigt of niet. De
zevenentachtigjarige Dario Fo, om maar iemand te noemen, stond in de
jaren zeventig heel dicht bij het maoïsme. Door deze manier van denken
werd de bekering van voormalige communisten tot het Grillisme
vergemakkelijkt. Wij vermoeden dat ze zo aan de tegenovergestelde kant
van het politieke spectrum zijn beland. Wanneer is zoiets voor het
laatst gebeurd? Dat was begin jaren twintig.

Precies. Het rattenvanger-van-Hamelen-programma van de 5SM doet ons
denken aan het vroege fascistische Programma van San Sepolcro (1919). In
die dagen was het fascisme nog steeds een ‘niksige’ beweging (noch links
noch rechts) die revolutionaire slogans in alle richtingen lanceerde.

In 2011, toen we naar dit historische precedent begonnen te verwijzen
maakten veel mensen daar grapjes over. Maar op 5 maart 2013 heeft
Roberta Lombardi – destijds voorzitter van de 5SM-groep in de Kamer van
Afgevaardigden – op openlijk positieve wijze verwezen naar het Programma
van San Sepolcro om het onaanvaardbare statement te verklaren dat we
hebben gebruikt als een van de begeleidende teksten van dit artikel.
Bedoelen we dat de 5SM als puntje bij paaltje komt een fascistische
beweging is? Het antwoord is: nee. Er schuilen zeker fascisten in de
5SM, en de rechtse elementen van het programma zijn zeker relevanter dan
de linkse. Maar de 5SM is aan verschillende rechtse tradities dank
verschuldigd, een deel van zijn kiezers is nog steeds links, en het
labelen van de beweging als louter fascistisch zou te simplistisch zijn.
Wat we proberen te zeggen is dat – met name in Italië – een verwarrend
niksisme altijd tot bloei komt dankzij economische en politieke crises,
en dat een deel van links zich er graag toe laat verleiden naar die
lokzang te luisteren. Degenen die zich niet tegen deze verleiding kunnen
verzetten eindigen onveranderlijk aan de rechterzijde, of ze zich daar
nu bewust van zijn of niet.

7. Wat nu?

Waarom zeggen de buitenlandse correspondenten die in Italië wonen deze
dingen niet? Zij schrijven iedere dag over Grillo, maar bieden zelden
inzicht in de innerlijke tegenstrijdigheden van de beweging. Misschien
zijn die tegenstrijdigheden minder goed zichtbaar als je geen diepgaande
kennis hebt van onze nationale geschiedenis. En toch zouden racistische,
homofobe of Ayn Rand-achtige uitspraken in alle contexten herkenbaar
moeten zijn. We hebben geen duidelijk antwoord op deze vragen.

Wat gaat er nu gebeuren? Voor zover het om verandering (dat lege begrip)
gaat, waarschijnlijk veel minder dan iedereen verwacht. Zoals we
hierboven hebben geprobeerd aan te tonen, is de 5SM helemaal geen
radicale kracht en zit haar programma vol oplossingen die eigenlijk deel
van het probleem zijn. Op de dag van de verkiezingen, toen veel
commentatoren zich graag lieten meevoeren op Grillo’s succes, schreven
we dat de 5SM zich ondanks haar aanstekelijke slogans gedraagt als een
afleidingsbeweging die moet voorkomen dat sociale conflicten tot
uitbarsting komen. Grillo zegt dat zelf ook, hoewel hij conflicten
uiteraard met de term ‘geweld’ aanduidt: ‘Als hier geen geweld
uitbreekt, is dat te danken aan de beweging.’ Zoals zo vaak gebeurt met
populistische bewegingen zal de beweging van Grillo de nationale
politiek ogenschijnlijk destabiliseren, maar louter rimpels aan de
oppervlakte veroorzaken, en daardoor het systeem juist stabiliseren. Dat
is de reden dat pro-Grillo-enthousiasme op zo’n onwaarschijnlijke plek
als bij Goldman Sachs kan worden aangetroffen.

Wij hopen dat progressieven en radicalen die zich bij de 5SM hebben
aangesloten, of met de 5SM sympathiseren, of er op z’n minst op hebben
gestemd, begrijpen dat het belegen standpunt ‘noch links noch rechts’
niet langer alle tegenstrijdigheden kan verbergen die wij hebben
benadrukt. Wij hebben onlangs geschreven dat ‘we de kant van de rebellie
binnen de 5SM zullen kiezen’. Wat houdt dat in? Het betekent dat we
verwachten dat deze tegenstrijdigheden steeds scherper zullen worden, en
dat ze zullen intensiveren totdat ze exploderen. ‘Links’ binnen de
beweging moet TINA en TITA overwinnen, zichzelf op een duidelijke manier
manifesteren en zowel de agenda van ‘rechts’ als Grillo’s nietszeggende,
verwarrende retoriek negeren. Een intern conflict is geen
onwaarschijnlijke uitkomst van deze fase. We moeten met grote aandacht
naar dit proces kijken en erbij zijn als sommige van de energieën die
Grillo en Casaleggio hebben weten te vangen zich aan hun greep
ontworstelen. Die energieën kunnen in een consistentere,
ondubbelzinninger en radicalere beweging worden geïnvesteerd. Dat is
waarom we tifiamo rivolta , ‘tot een opstand oproepen’, binnen de 5SM.

Vertaling Willy Hemelijk / Menno Grootveld

Grillismo: Yet another right-wing cult coming from Italy
http://www.wumingfoundation.com/english/wumingblog/?p=1950Written on
March 8, 2013 at 1:02 am by Wu Ming

_______________________________________________
D66 mailing list
D66 at tuxtown.net
http://www.tuxtown.net/mailman/listinfo/d66