[D66] Begroten is in de eurozone folklore geworden

[Oto]

http://www.groene.nl/artikel/folklore

Begroten is in de eurozone folklore geworden

Het is natuurlijk altijd folklore geweest: de gouden koets, het houten
koffertje, de hoedjes, de drie ­hoeraatjes voor de koning. Prinsjesdag
stamt in zijn huidige gedaante, als geritualiseerde start van het
parlementaire jaar met de overhandiging aan de Tweede Kamer van de
overheids­begroting, uit 1814.

door Ewald Engelen
17-09-2014

Maar tot drie jaar geleden was het tenminste serieuze folklore. De
hoedjes fleurden een politieke gebeurtenis van gewicht op, misschien wel
de belangrijkste gebeurtenis van het parlementaire jaar. De
staatsbegroting was immers gebaseerd op het begrotingsrecht, behelsde de
verdeling van publieke middelen over verschillende politieke doelen en
vormde daarmee de kern van de nationale soevereiniteit van onze
parlementaire democratie. De begroting weerspiegelde de politieke
machtsverhoudingen in het zittende kabinet, werd tijdens de
daaropvolgende Algemene Beschouwingen aan de Staten-Generaal voorgelegd
voor politieke beraadslaging, discussie en steun, belichaamde daarmee
het collectieve wilsbesluit van de Nederlandse demos en ontleende daar
haar democratische legitimiteit aan.

Zoals de Raad van State zich in februari 2013 al bezorgd afvroeg: is de
Europese begrotingscontrole die in reactie op de eurocrisis is opgetuigd
wel verenigbaar met de Nederlandse democratische traditie van
parlementair begrotingsrecht? Het omzwachtelde antwoord van de Raad
luidde destijds negatief. Het Europees Semester dat initiatief en
uiteindelijke zeggenschap over nationale begrotingen bij de Europese
Commissie legt, degradeert Prinsjesdag tot een toneelstukje, zo luidde
in 2013 het oordeel van de Raad van State. En vervolgens stelde de Raad
versterking van de democratische controle op de Europese Commissie voor
in plaats van ontbinding van de Europese Monetaire Unie als zijnde
onverenigbaar met de Nederlandse democratische traditie.

De afgelopen twee jaar is duidelijk geworden dat het in werkelijkheid
allemaal nog veel erger is dan de Raad van State begin 2013 al
bevroedde. Vorig jaar beperkte het politieke spel rond begroting en
Algemene Beschouwingen zich tot zes miljard aan bezuinigingen: hoe
vinden we dekking voor een extra zes miljard aan begrotingstekort
reducerende maatregelen om op het in Europees verband overeengekomen pad
naar begrotingsevenwicht terecht te komen. Op een totaalbudget van
pakweg 250 miljard euro was iets meer dan 2,5 procent onderworpen aan
politieke onderhandelingen. De rest was in de negen maanden ervoor al
met de Europese Commissie overeengekomen. Oftewel, over de besteding van
97,5 procent van de publieke middelen had het Nederlandse parlement, en
daarmee de Nederlandse burger, niets te zeggen. En van de 2,5 procent
waar het wel iets over te zeggen had, had de Europese Commissie al
bepaald dat het om bezuinigingen en/of lastenverzwaringen moest gaan.

    Een technocratische coup door ongekozen Europese mandarijnen…

Dankzij Nederlands begrotingsmasochisme verkeren kabinet en parlement
dit jaar in de gelukkige omstandigheid dat ze niet hoeven te
discussiëren over nieuwe bezuinigingsposten maar mogen uitdelen. Maar
liefst 1,5 miljard euro. Maar in de euforie verliezen politiek,
journaille en burgerij het zicht op de onthutsende constatering dat een
jaar democratisch politiek spel door toedoen van het Europees Semester
is gereduceerd tot wat gebakkelei over financieel strooigoed. Anderhalf
miljard is ongeveer 0,6 procent van de begroting.

Het is een ontwikkeling die al veel langer gaande is: de financiële
ruimte voor nieuw beleid en daarmee voor nieuwe politiek is in de meeste
ontwikkelde economieën al decennia aan het krimpen. Onderzoek van de
Duitse sociologen Streeck en Mertens heeft laten zien dat de
discretionaire begrotingsruimte in de Verenigde Staten en Duitsland
sinds de vroege jaren zeventig grofweg is gehalveerd van veertig naar
twintig procent. Dat komt door groeiende staatsschulden,
defensieverplichtingen en het optuigen van sociale programma’s die niet
van de ene op de andere dag kunnen worden stopgezet, denk
pensioenregelingen, arbeidsongeschiktheidsrechten en gezondheidszorg.
Oftewel, de ‘smalle marges’ waar Den Uyl in de jaren zeventig over
klaagde, zijn door de uitbouw van de verzorgingsstaat in de jaren
tachtig, negentig en nul alleen maar smaller geworden.

Met het Europees Semester lijkt de ontdemocratisering van het
begrotingsrecht echter een quantumsprong te hebben gemaakt. Zodra je als
land de Europese convergentiecriteria overschrijdt, ben je als burger
iedere indirecte zeggenschap over je eigen staatshuishouding in feite
kwijt. Want het maakt nogal wat uit of je over twintig procent van je
begroting discretionaire zeggenschap hebt of over maar 0,6 procent. In
het eerste geval gaat het simpelweg om het respecteren van eerder
genomen democratische begrotingsbesluiten. In het tweede geval om een
technocratische coup door ongekozen Europese mandarijnen. Begroten, in
de eurozone is het Staphorster folklore geworden.