[D66] Europa moet meer zijn dan uitkomst liberale droom

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   Trouw
Datum:  17 maart 2014
Auteur: Paul Kalma (PvdA)
URL:    http://www.trouw.nl/tr/nl/6704/Sociale-Vraagstukken/article/detail/3616660/2014/03/17/Europa-moet-meer-zijn-dan-uitkomst-liberale-droom.dhtml


Europa moet meer zijn dan uitkomst liberale droom
-------------------------------------------------

In de Europese Unie is het vrijemarktprincipe veiliggesteld, precies 
zoals de vooraanstaande liberale theoreticus Friedrich Hayek het ooit 
bepleitte. De gevolgen van dit (neo-) liberale beleid leiden echter 
tot woede, vervreemding en wrok en maakt de politiek steeds 
irrelevanter.

De in 1992 overleden Oostenrijkse politiek-econoom en filosoof 
Friedrich Hayek stelde dat een op vrij economisch verkeer gebaseerde 
federatie van natiestaten een effectief middel vormt om het regulerend 
vermogen van elke afzonderlijke staat in te perken. Maar dan moet de 
democratische macht natuurlijk niet naar het federale niveau 
verplaatst worden, want dan dreigt die regulering alsnog.

Uiteenlopende belangen en een gebrek aan onderlinge binding kunnen dat 
helpen voorkomen. Als daarnaast de vrijemarktprincipes juridisch zwaar 
verankerd worden, is een economie op liberale grondslag veiliggesteld. 
Dit pleidooi van Hayek, 75 jaar geleden, doet sterk denken aan de 
wijze waarop de Europese Unie vanaf de jaren negentig is gaan 
functioneren.


Ultraliberale droom is in Europa werkelijkheid geworden

Wolfgang Streeck, socioloog en directeur van het Max-Planck-Institut 
in Keulen, spreekt van een 'hayekisering' van het Europese 
kapitalisme. Een ontwikkeling die ernstige economische en sociale 
gevolgen heeft voor de samenleving en dreigt uit monden in een crisis 
van het 'democratisch kapitalisme'.

Dat de mogelijkheden om ons economische systeem democratisch richting 
te geven al veel kleiner zijn geworden, is bijvoorbeeld manifest in 
het Europese besluit om het begrotingstekort  taboe te verklaren, voor 
welke lidstaat dan ook. Was dat in de jaren zeventig nog een 
ultraliberale fantasie, nu is het in Europa werkelijkheid geworden. 
Dat is niet alleen sociaal en economisch schadelijk maar brengt ook 
een verregaande inperking van het democratische begrotingsrecht met 
zich mee.

Een andere Duitse wetenschapper, de politicoloog Fritz Scharpf, laat 
zien hoe de Europese Monetaire Unie de lidstaten de beleidsruimte 
heeft ontnomen om recessies te bestrijden. Waar vroeger bij 
economische tegenslag nationaal kon worden bijgestuurd, via devaluatie 
en/of renteverlaging, deelt de nu Europese Centrale Bank de lakens 
uit. Daarnaast is door een aangescherpt Stabiliteitspact de 
mogelijkheid van een expansief begrotingsbeleid voorgoed afgesneden. 
Wat rest zijn hervormingen ten koste van de eigen werkende bevolking - 
wat woede, vervreemding en cynisme uitlokt en de democratie op den 
duur ondermijnt.


Groeiende onvrede over opportunistisch beleid

Ook in Nederland mengt groeiende onvrede over een beleid dat de 
gevolgen van de crisis op de bevolking afwentelt zich met het gevoel 
dat de beslissingen eigenlijk elders worden genomen. Europa wordt er 
steeds minder populair door. De rechts-populistische Partij voor de 
Vrijheid speelt hier, net als verwante partijen elders, op in met een 
rancuneus, fel anti-Europees programma. Bezorgdheid daarover is 
terecht, maar blijft gratuit zonder het besef dat het gevoerde beleid 
(ook van het huidige PvdA-VVD kabinet) de onvrede alleen maar verder 
opstookt door ingrijpende maatregelen te nemen zonder serieus debat.

Het kabinet bezuinigt zwaar, met een beroep op Europese afspraken, en 
pakt uitkeringsgerechtigden en zorgbehoevenden hard aan. De 
uitgangspunten van dat beleid, zoals de noodzaak en wenselijkheid van 
grootscheeps bezuinigen en van structurele hervormingen zijn als 
vanzelfsprekend aanvaard. Maar intussen stapelen de ongerijmdheden 
zich op: kortingen op arbeidsvoorziening en de werkloosheidsuitkering, 
hoewel de kansen op werk sterk verminderd zijn. Lagere uitkeringen en 
meer armoede, terwijl de hoge inkomens voor wat minder hypotheekaftrek 
gecompenseerd worden met een lager toptarief.


Dijsselbloem ruilt uit, maar een debat is er niet

De benodigde structurele hervormingen moeten volgens minister van 
Financi?n Jeroen Dijsselbloem in de toekomst muntunie-breed 
afgedwongen kunnen worden. Maar een debat over deze verregaande 
inperking van de nationale soevereiniteit is er nog niet geweest en er 
is geen coalitiepartij of sociaal akkoord-partner die Dijsselbloem en 
het kabinet erop aanspreekt. Uitruilen en zwijgen, dat is het wel zo 
ongeveer.

Verder worden pleidooien voor een voortgaande overdracht van 
bevoegdheden aan de EU door het kabinet moeiteloos gecombineerd met 
het tegendeel, namelijk met een nadruk op de wenselijkheid van minder 
Europa en subsidiariteit. Volgens de minister van Buitenlandse Zaken 
Frans Timmermans is de tijd van een 'ever closer union' voorbij. 
Waarna het kabinet en het overgrote deel van de Tweede Kamer 
vervolgens doodleuk instemmen met verdere centralisering in Europa, 
zoals op het terrein van de bankenunie. De kiezer kan er geen touw aan 
vastknopen. En dan betuigen PvdA en VVD, met het oog op een nieuwe 
Europese Commissie, ook nog eens steun aan de volbloed 
euro-federalisten Martin Schulz respectievelijk Guy Verhofstadt.


Politiek wordt bedenkelijk amusement

De kritiek op dit opportunisme is volkomen terecht. Bovendien wordt 
een serieuze discussie over de vormgeving van de Europese Unie ten ene 
malen ontweken. Geen van de coalitiepartijen en 'meeregerende' 
oppositiepartijen wensen de grote constructiefout van de muntunie 
(afwezigheid van een Europese staat) onder ogen te zien en miskennen 
de oplopende spanning tussen economie en democratie.

Soms rijst het vermoeden dat de democratische organen zich al hebben 
neergelegd bij de gegroeide verhoudingen en hun verlies aan invloed 
compenseren met brood, spelen en het voeden van ressentiment. Er komt 
een moment, schrijft Streeck, dat maatschappijvisies en interpretaties 
van maatschappelijke problemen niet meer aan de politiek ontleend 
worden, maar aan een 'hoch profitable globale Kulturindustrie'. 
Politiek heeft dan zijn relevantie verloren en wordt steeds meer 
amusement.

--------
(c) 2014 Persgroep