[D66] Ukrainegate: In Oekraine werkt Europa samen met oligarchen en fascisten

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

Bron:   De Groene Amstyerdammer
Datum:  24 december 2014
Auteur: Chris de Ploeg
URL:    http://www.groene.nl/artikel/in-oekraine-werkt-europa-samen-met-oligarchen-en-fascisten


In Oekraine werkt Europa samen met oligarchen en fascisten
----------------------------------------------------------

Een nieuwe vijfpartijencoalitie, bestaande uit een mengelmoes van 
pro-Europese neoliberalen, conservatieven, oligarchen en 
nationalisten, heeft in Oekraine onlangs het roer overgenomen. De 
voorafgaande parlementsverkiezingen werden door eurocommissarissen 
Herman Van Rompuy en Jose Manuel Barroso 'een overwinning van het volk 
van Oekraine en de democratie' genoemd. Dat was niet verwonderlijk. 
Het pro-Russische oppositieblok, aangevuld door zo'n veertien procent 
pro-Russische onafhankelijken, kreeg namelijk maar zes procent van de 
zetels.

De EU heeft al een associatieverdrag getekend en een hechtere 
samenwerking ligt met deze coalitie voor de hand. Ondertussen 
ondersteunt de Navo Oekraine zowel politiek als militair. De 
Oekraiense minister van Defensie gaf aan ook wapens te ontvangen van 
individuele Navo-landen. Recent onderzoek wijst uit dat de kans groter 
is dat een Amerikaan een interventie in Oekraine steunt als hij het 
land niet kan aanwijzen op een kaart. Dus nu verdere samenwerking met 
het Westen in steen lijkt gebeiteld, wordt het toch de hoogste tijd om 
een paar moeilijke vragen te stellen.

Ik wil hierin een paar stappen verder gaan dan de gangbare 
verslaggeving, en aantonen dat de regering in Kiev in geen enkele zin 
het bastion is van de vrije democratie zoals ze vaak wordt beschreven. 
Integendeel, het huidige bewind is met geweld in het zadel geholpen en 
wordt gekarakteriseerd door repressie, corruptie en chauvinisme. De 
helft van de bevolking, die de huidige pro-Europese en anti-Russische 
koers niet ziet zitten, wordt resoluut aan de kant geschoven. Ten 
slotte is een verontrustende band ontstaan tussen fascistische 
bewegingen en het centrum van de macht in Oekraine.


De mythe van de universele Europese droom

Toen de voormalige Oekraiense president Janoekovitsj in november 2013 
een associatieverdrag met de EU uitstelde, en vervolgens een nieuwe 
gasdeal met Rusland sloot, kwamen er massademonstraties op gang die 
eind februari 2014 tot de val van de democratisch gekozen Janoekovitsj 
zouden leiden. Deze protestbeweging noemde zichzelf EuroMaidan, 
vernoemd naar hun Europese aspiraties en het Maidanplein in Kiev dat 
het hart van de protestbeweging was. Deze 'Maidan-revolutie' werd in 
westerse media vaak beschreven als een brede volksbeweging. Maar in 
Oekraine zijn relaties met de EU juist altijd een erg polariserend 
punt geweest. Dit komt doordat Oekraine door haar geschiedenis een 
enorm etnisch-linguistisch verdeeld land is. In het oosten bevindt 
zich een overwegend Russischtalige arbeidersklasse werkend in een 
industrie die grotendeels exporteert naar de Russische markt. Veel 
mensen hebben familie vlak over de grens. Maar in het westen spreekt 
vrijwel iedereen van huis uit Oekraiens, en hun emigratie was juist 
gericht op Europa en de Verenigde Staten. Het stemgedrag is sinds het 
ontstaan van Oekraine voornamelijk door deze etnisch-linguistische 
kaders bepaald en verkiezingsdebatten draaien dan ook grotendeels rond 
het buitenlandse vraagstuk: meer Europa, of meer Rusland?

Meer Rusland lag aan de basis van de verkiezingscampagne van voormalig 
president Janoekovitsj.

Janoekovitsj had niettemin beloofd vaart te zetten achter de 
onderhandelingen over een handelsovereenkomst met de EU, die in 2008 
onder de pro-Europese Joesjtsjenko waren begonnen. Maar aan de andere 
kant zou hij proberen toegang te krijgen tot de Euraziatische 
Economische Gemeenschap, een douane-unie tussen Rusland, Wit-Rusland 
en Kazachstan. Zo zou hij naar eigen zeggen de gepassioneerde 
buitenlandse interesses van het volk in evenwicht brengen. Volgens de 
peilingen schommelde de steun voor beide verdragen inderdaad ook rond 
de veertig procent. Ook de beslissing van Janoekovitsj om niet door te 
zetten op een Navo-lidmaatschap reflecteerde het feit dat de Navo in 
Oekraine vaker als dreiging dan als potentiele protectie werd gezien. 
De helft van de Oekrainers was dan ook tegen de Maidan-protesten, en 
de partij van Janoekovitsj was zelfs in februari, drie weken voor zijn 
val, met dertig procent de meest populaire partij in de peilingen. De 
oppositie had immers ook een track-record van corruptie.

De regionale verschillen verklaren waarom er, in de meest 
pro-Russische provincies, zoveel steun is voor separatisme. In de Krim 
tonen de peilingen ruim tachtig procent steun voor de aansluiting bij 
Rusland, en in de Donbass-provincies (Luhansk en Donetsk), waar het 
gewapende verzet plaatsvindt, wil de meerderheid onafhankelijkheid, 
aansluiting bij Rusland of federalisering. Een andere peiling uit mei, 
nog voor de meest heftige escalaties, gaf aan dat 66 procent voor 
onafhankelijkheid wilde stemmen in het referendum. Zelfs in de 
gebieden van de Donbass die nu door het Oekraiense leger worden bezet, 
wil 41 procent onafhankelijkheid of aansluiting bij Rusland, en wil 25 
procent autonomie voor de regio. De leider van een pro-Kiev-bataljon, 
Semen Semenchenko, beweerde dat de helft van de rebellen bestaat uit 
'lokale idioten'. De rebellen beweren zelf dat lokale burgers ruim 
tachtig procent van het gewapend verzet representeren.

De andere Oost-Oekraiense provincies willen wel deel blijven uitmaken 
van Oekraine. Maar hoewel er indirecte indicaties zijn dat hun houding 
ten opzichte van de Navo en de EU dankzij de oorlog is verbeterd, 
blijft een overduidelijke meerderheid daar tegen lidmaatschap. De 
helft van alle Oekrainers exclusief de Krim en de Donbass had zelfs in 
september, kort na de enorme nederlaag van het Oekraiense leger, nog 
een positief beeld van Rusland, en wenste hechte relaties met open 
grenzen zonder visa en douane. De opkomst bij de parlementaire 
verkiezingen, die niet werden gehouden in door rebellen bezette 
gebieden, was met 52 procent dan ook de laagste in de geschiedenis van 
Oekraine. Alle
oostelijke provincies vielen, soms heel ver, onder dit gemiddelde.

Voor degenen die denken dat dit simpelweg het resultaat is van 
effectieve Russische propaganda wijs ik graag op een recente peiling 
van het gerenommeerde Kiev Instituut voor Sociologie, dat aantoont dat 
Oekraine de informatieoorlog overduidelijk aan het winnen is. Als een 
van hun top-drie nieuwsvoorzieningen noemde 83,5 procent van de 
bevolking de Oekraiense televisie, tegenover 21 procent die ook naar 
de Russische televisie kijkt. Voor kranten en tijdschriften was dit 29 
procent tegenover 2 procent, en voor de radio 16 procent tegenover 1 
procent. Dit betreft een Oekraiens medialandschap dat net zo 
propagandistisch te werk gaat als zijn Russische tegenhanger. Ook de 
Oekraiense geschreven 'kwaliteitsmedia' publiceren bijvoorbeeld over 
het gebruik van tactische nucleaire wapens door Rusland in de Donbass. 
Niettemin vertrouwt 22 procent van de bevolking de Oekraiense 
televisie volledig, en 60 procent gedeeltelijk, tegenover 
respectievelijk 5 procent en 26 procent voor zijn Russische 
tegenhanger. De Donbass-regio is meegenomen in deze peiling, en zelfs 
in het hart van het gewapend verzet kijkt maar 24 procent regelmatig 
naar Russische televisie en vertrouwt 21 procent van de bewoners daar 
die media volledig (7 procent vertrouwt de Oekraiense televisie 
volledig).


De mythe van de vredige revolutie

De ongetwijfeld positieve kant van de Maidan-revolutie is inmiddels 
bij de meeste mensen bekend. De voormalige Oekraiense president 
Janoekovitsj had zijn termijn gebruikt om zijn presidentiele macht 
over het kabinet en het parlement te consolideren. Het justitieel 
systeem werd steeds afhankelijker, en het meer en meer autoritaire 
regime was wellicht het meest corrupte in de geschiedenis van 
Oekraine. Toen Janoekovitsj in 2013 op het laatste moment besloot het 
EU-verdrag uit te stellen, gingen tienduizenden burgers de straat op. 
Nadat de demonstranten met knuppels en traangas waren verjaagd was de 
emmer definitief overgelopen. Er ontwikkelde zich een grote 
volksbeweging, voornamelijk in West-Oekraine, die primair bestond uit 
een middenklasse die hongerde naar verandering.

Niettemin lijkt een kleine maar vastberaden minderheid doorslaggevend 
te zijn geweest voor de val van Janoekovitsj. Hoewel het meeste geweld 
van de autoriteiten en door de overheid ingehuurde knokploegen kwam, 
doemden even gewelddadige beelden op van demonstranten die met gas en 
knuppels de politie belaagden. Dit waren geen alledaagse vandalen. Op 
1 januari 2014 werd er een vijftienduizend man sterke fakkeloptocht 
gehouden ter herinnering aan de nazi-collaborateur Stepan Bandera. 
Nazisymbolen verspreidden zich over de muren van Kiev terwijl 
tientallen fascisten uit Zweden binnenstroomden om hun broeders te 
steunen. Het Centrum voor Maatschappelijk Onderzoek, dat protesten en 
repressie al sinds 2009 in Oekraine monitort, geeft aan dat 
extreem-rechts aanwezig was bij minstens 25 procent van de protesten 
in het land, die in 36 procent van de gevallen gewelddadig of 
confronterend waren. In het hart van Kiev was dit 50 procent. De 
Antifascistische Unie van Oekraine schat dan ook dat 30 procent van de 
demonstranten op het Maidanplein op z'n minst nationalisten waren. Na 
en voor vrijwel elke speech op het podium van Maidan schreeuwde de 
spreker: 'Glorie aan Oekraine!', waarna de menigte terugriep: 'Glorie 
aan de helden!' Dit was de slogan van de voormalige Oekraiense 
fascistenbeweging, die had bijgedragen aan de enorme 'holocaust door 
kogels' door onder meer een Oekraiense Waffen-SS-divisie op te zetten.

Een frontman van de fascistische Svoboda-partij vertelde The New York 
Times onlangs trots dat ze een wapendepot in Lviv hadden geplunderd en 
zeshonderd strijders per dag richting Kiev stuurden. Al snel stonden 
neonazi's aan de frontlinies met schilden, geweren en molotovcocktails 
om overheidsgebouwen te bestormen. Aan beide kanten vielen doden. 
Janoekovitsj ging in onderhandeling met de oppositieleiders en een 
wapenstilstand werd uitgeroepen. Maar de radicale contingenten van 
Maidan wilden hier niets van weten, en bleven oprukken met vuurbommen. 
Het geweld mondde uit in een ongekend drama toen groepen 
sluipschutters op zowel politie als demonstranten schoten. Vrijwel de 
hele wereld veroordeelde direct de zittende president Janoekovitsj, 
waardoor zijn dagen waren geteld. Maar inmiddels is het eerste 
academische onderzoek naar het bloedbad verschenen, van de Oekraiense 
wetenschapper Ivan Katchanovski. Gebaseerd op een enorme hoeveelheid 
beeldmateriaal, onderschepte radiocommunicatie van politie-eenheden, 
ooggetuigen, ballistiek onderzoek en talloze andere bewijsstukken 
concludeert de Oekraiense academicus dat het bij de bulk van de 
moorden, zo niet het volledige bloedbad, om een false flag-operatie 
ging, waarbij de daders op hun eigen mensen schoten om de val van hun 
vijand te provoceren. Katchanovski's bevindingen worden ondersteund 
door doortimmerde onderzoeken van, onder anderen, de Duitse publieke 
nieuwszender ARD, de Amerikaanse documentairemaker John-Beck Hoffman 
en persagentschap Reuters.

Andere voorgaande gevallen van repressie lijken destijds ook ten 
onrechte in de schoenen van Janoekovitsj te zijn geschoven. Een van de 
meest gepubliceerde schandalen betrof bijvoorbeeld de gijzeling en 
marteling van EuroMaidan-activist Dmytro Bulatov, die later met een 
ministerspost zou worden beloond in de nieuwe interim-regering. 
Bewijzen voor de aantijgingen waren vanaf het begin erg schaars, en 
een van zijn mede-protestleiders heeft inmiddels toegegeven dat 
Bulatov nooit ontvoerd was.

Maar vooral na het sluipschuttersbloedbad van 20 februari stond 
Janoekovitsj onder enorme druk. Hij kwam tot een overeenkomst met de 
oppositieleiders waarin hij toezegde om, onder meer, alle 
politie-eenheden terug te trekken uit de binnenstad, vervroegde 
verkiezingen te houden en binnen 48 uur de 2004-constitutie te 
herstellen die zijn presidentiele macht zou beperken. Maar EuroMaidan 
was niet onder de indruk, en gaf hem publiekelijk een ultimatum: voor 
22 februari tien uur moest hij opstappen, of anders zouden ze 'de 
wapens oppakken en toeslaan'. Die dag vluchtte Janoekovitsj naar 
Rusland en werd hij afgezet door het parlement. Deze 
afzettingsprocedure was in strijd met de grondwet, die een drie-vierde 
meerderheid en een toetsing door het grondwettelijk hof vereiste.

De belangrijke rol van de fascistenbeweging wordt duidelijk in het 
licht van de talloze posities die haar vertegenwoordigers in de 
interim-regering ontvingen. Ze kregen zeven ministeries, waaronder die 
van Defensie, Agricultuur, Educatie en Ecologie en Grondstoffen. 
Andere posities waren zowel  secretaris als vice-secretaris van de 
nationale defensieraad, secretaris van de nationale 
anticorruptiecommissie, procureur-generaal en vice-voorzitter van het 
parlement. Tot slot vertelde de nieuwe vice-premier Oleksandr Sich het 
Europees Parlement op 4 februari dat 'de fascistische dictatuur de 
beste manier is om een land te regeren', zo rapporteert het Italiaanse 
Panorama. Hoewel deze fascisten maar een paar maanden hebben 
geregeerd, vervulden ze een essentiele rol in het ontketenen van de 
Oekraine-crisis, en het normaliseren van banden met de fascistische 
beweging.

Janoekovitsj was nog geen 24 uur weg of het overgebleven parlement 
stemde al overweldigend voor een afschaffing van het Russisch als de 
tweede taal van de oostelijke provincies. Russische nieuwszenders 
werden uit de lucht gehaalden tallozegeliefde Lenin-beelden, inclusief 
een monument voor de gevallen soldaten tegen de nazi's, werden 
omvergeworpen en vaak bewerkt met nazisymbolen. Toen de oostelijke 
burgers vervolgens, naar het voorbeeld van Maidan, ook 
overheidsgebouwen begonnen te bestormen, antwoordde Kiev met tanks en 
soldaten. Het conflict mondde in de Donbass uit in een burgeroorlog 
waarbij Kiev openlijke neonazi milities inzette, die net als veel 
rebellen aan het martelen en executeren sloegen, soms in samenwerking 
met de centrale autoriteiten. Maar ook werden woonwijken, waar ook 
scholen en ziekenhuizen stonden, gebombardeerd met Grad-raketten en 
clustermunities.


De mythe van de marginale fascisten

Het extreem-rechtse kamp had gelukkig geen denderend electoraal 
succes. Samen kregen de Radicale Partij, Svoboda en de Rechtse Sector 
zo'n 14 procent van de stemmen, en een magere 6,5 procent van de 
zetels. Alleen de Radicale Partij is deel van de nieuwe coalitie, en 
zij kreeg maar een ministeriele post (vice-premier). Maar dit is geen 
goede graadmeter voor de invloed van extreem-rechts, die zich vaak via 
buitenwettelijke middelen doet gelden. Zo gaf president Poroshenko 
eind juni aan van plan te zijn om de jonge unilaterale wapenstilstand 
te verlengen. Maar toen op 30 juni tijdens een belangrijke vergadering 
Poroshenko en een aantal van zijn ministers werden geconfronteerd met 
een gewelddadige demonstratie van extreem-rechts besloot Poroshenko de 
wapenstilstand per direct te beeindigen.

Verschillende fascistische organisaties hebben, vooral sinds de 
permanente wapenstilstand, aangegeven bereid te zijn ook Poroshenko 
omver te werpen. Uberhaupt zal de dreiging hiervan in het achterhoofd 
van de president meespelen nu vrijwel de enige goed functionerende 
strijdmachten tot de tand bewapende extreem-rechtse milities zijn, en 
de staat minder controle heeft dan ooit. Der Spiegel bezocht 
bijvoorbeeld onlangs de havenstad van Odessa, tweehonderd kilometer 
buiten het oorlogsgebied, en constateerde dat de politie daar de 
straten schuwde terwijl leden van de Rechtse Sector nu recht spraken. 
Nog verder richting West-Oekraine werd op 6 december in de 
Vinnytsia-regio de gemeenteraad bestormd door de achterban van de 
fascistische Svoboda-partij om het ontslag van de gouverneur te eisen. 
De volgende dag werd de lokale Svoboda-leider Oleksii Furman door de 
menigte als 'volksgouverneur' verkozen.

Maar vooral weerzinwekkend is dat de pro-Europese beleidselite zelf 
ook bereid was om samen te werken met de fascistische beweging. Het 
was erg genoeg dat dit werd toegelaten in de formatie van de 
interim-regering, maar inmiddels is duidelijk dat de banden ook van 
langdurige aard zijn. Nummers 2 en 4 van de partijlijst van de huidige 
premier Jatsenjoek hebben bijvoorbeeld in het verleden topposities in 
neonazi-organisaties bekleed, en zijn Volksfront-partij nam bovendien 
leiders van verscheidene extreem-rechtse milities op in haar militaire 
raad. Een daarvan is bijvoorbeeld Andriy Biletskiy, die onlangs 
schreef: 'The historic mission of our nation (...) is to lead the 
White Races of the world in (...) a crusade against the Semite-led 
Untermenschen.' Diezelfde Biletskiy werd overigens ook gesteund door 
premier Jatsenjoeks Volksfront tijdens zijn succesvolle verkiezing in 
het Kiev-kiesdistrict voor een zetel in het nationale parlement, waar 
twaalf andere extreem-rechtse collega's hem vergezellen die veelal via 
de lijsten van 'gematigde' pro-Europese partijen hun zetel hebben 
verkregen. Biletskiy werd ook benoemd tot luitenant-kolonel van de 
politie. Zijn voormalige vice-commandant van het neonazibataljon Azov, 
Vadim Troyan, werd benoemd tot hoofd van de regionale politie van 
Kiev. Andere belangrijke posten bekleed door regelrechte neonazi's 
zijn twee vice-voorzitters van de Nationale Veiligheidsraad, en de 
eerste vice-voorzitter van de parlementaire raad voor 
rechtshandhaving. Ten slotte werd de oprichter van het Joseph Goebbels 
Politiek Onderzoekscentrum aangesteld als hoofd van de propaganda- en 
analysedivisie van de Oekraiense geheime dienst.

Dat neonazi's in posities komen waar ze significante overheidsmiddelen 
tot hun beschikking krijgen is natuurlijk meer dan zorgwekkend. Maar 
de pro-Europese beleidselite lijkt zelf ook in de richting van een 
gevaarlijk chauvinisme te zijn geschoven. Zo noemde premier Jatsenjoek 
Russen onlangs 'submensen', en de huidige president Poroshenko prees 
recentelijk voormalige nazicollaborateurs als helden die een legale 
status verdienen. Zijn eigen tv-kanaal zendt regelmatig een commercial 
uit die de separatisten vergelijkt met ongedierte dat dient te worden 
uitgeroeid. De minister van Binnenlandse Zaken, Arsen Avakov, nam 
dezelfde de-humaniserende retoriek in de mond door pro-Russen als 
ongedierte te bestempelen. Keith Gessen, die met eigen ogen de brute 
bombardementen in de woonwijken van de Donbass had aanschouwd, schreef 
voor The London Review of Books: 'This is what I heard from 
respectable people in Kiev. Not from the nationalists, but from 
liberals, from professionals and journalists. All the bad people were 
in one place - why not kill them all?'

Met het verlies van de Krim, en bijna een miljoen Donbass-bewoners die 
naar Rusland zijn gevlucht, is het onwaarschijnlijk dat het 
pro-Europese kamp nog grote electorale zorgen zal hebben. Niettemin 
gaf het post-Maidan-establishment de fascisten ook carte blanche in de 
rest van Oekraine. In Odessa werden bijvoorbeeld zo'n veertig 
pro-Russische activisten levend verbrand. Talloze onthullende 
amateurbeelden belandden al direct op het internet, en de fascistische 
Rechtse Sector nam op haar website zelfs de verantwoordelijkheid voor 
deze 'sprankelende pagina in onze nationale geschiedenis'. 
Pro-Russische media, die niet al centraal uit de lucht zijn gehaald, 
worden vaak geintimideerd en aangevallen om hun berichtgeving aan te 
passen of te beeindigen. Leiders, parlementsleden en activisten van de 
pro-Russische oppositiepartijen worden geregeld, zelfs midden in het 
parlement, bedreigd en in elkaar geslagen, en hun huizen en kantoren 
vernield. De leider van de Radicale Partij, die met 5 procent van de 
zetels net zijn intrede in het parlement heeft gedaan en deel is van 
de regerende coalitie, zet regelmatig de beelden ervan trots op zijn 
website. Alle drie de pro-Russische presidentskandidaten werden 
destijds aangevallen en twee daarvan trokken zich vervolgens terug uit 
de race. De Oekraiense academicus Ivan Katchanovski schreef eind 
augustus dat de absolute meerderheid van door het parlement 
doorgevoerde wetgeving geen enkele stem tegen had gekregen. Een 
fenomeen dat zich voor het laatst voordeed in sovjet-Oekraine. 
Ongekend pervers is dan ook het feit dat de enorme aanwinsten voor 
fascistische invloed door Europese leiders worden verkocht als een 
'overwinning van het volk van Oekraine en de democratie'. Een bewind 
dat de westerse mogendheden volmondig en zonder voorbehoud steunen.


De mythe van een democratische pro-Europese fractie

Niemand had deze extreme escalatie kunnen voorspellen. Maar het 
optimisme dat EuroMaidan typeerde was wel degelijk misplaatst. 
EuroMaidan had namelijk een duidelijk precedent: de Oranje revolutie 
van 2004. Nadat Janoekovitsj in 2004 zijn verkiezing had vervalst ging 
de bevolking in West-Oekraine massaal de straat op. Een derde 
verkiezingsronde volgde, die deze keer werd gewonnen door de 
pro-Europese Joesjtsjenko met 52 procent van de stemmen.

Maar Joesjtsjenko zou weinig verandering teweegbrengen. Verwikkeld in 
interne machtsstrijden binnen de oranje coalitie kreeg hij niets 
gedaan met de EU en de Navo, wat misschien wel beter was ook, omdat de 
meerderheid in Oost-Oekraine de Oranje revolutie zag als een westerse 
coup d'etat. Maar ook zou hij de waarden van de Europese droom 
verraden: corruptieschandalen bleven aan de orde van de dag, en tegen 
het einde van Joesjtsjenko's termijn vertrouwde nog maar 6,7 procent 
van de Oekrainers het kabinet, 5,3 procent vertrouwde de rechtbanken, 
4,7 procent vertrouwde de president en 4,2 procent vertrouwde het 
parlement. Bij zijn herverkiezing kreeg Joesjtsjenko maar 5 procent 
van de stemmen, waardoor Janoekovitsj in eerlijke verkiezingen kon 
winnen.

De huidige president Poroshenko lijkt, net als Janoekovitsj, nog 
verder te gaan dan Joesjtsjenko. Zijn eerste voorstel voor 
grondwetswijzigingen zou hem de facto controle geven over het gehele 
staatsapparaat. Ondertussen worden repressieve oorlogswetten 
doorgevoerd: mensen kunnen zonder rechterlijk bevel worden getapt en 
opgesloten, en de regering bepaalt welke informatie op het internet, 
in print en op tv mag worden verspreid. Er is nu zelfs een nieuw 
orwelliaans ministerie van 'informatiebeleid' opgericht. Bovendien 
kunnen rechters inmiddels worden ontslagen door een 
zuiveringscommissie waarvan de meerderheid wordt benoemd door de 
overheid. Onlangs is ook een nieuwe zuiveringswet aangenomen waarbij 
wel een miljoen ambtenaren die onder Janoekovitsj hebben gewerkt 
kunnen worden ontslagen. Ironisch genoeg was Poroshenko zelf nog 
minister onder Janoekovitsj, en is hij volgens een WikiLeaks-kabel van 
de Amerikaanse ambassadeur in Oekraine 'tainted by credible corruption 
allegations'. Grootschalig misbruik van de zuiveringswet als een 
middel voor selectieve vervolgingen ligt dan ook op de loer. 
Ondertussen is de Communistische Partij van Oekraine (CPO) al 
ontbonden en een proces van verbanning gestart. Sommige van de 
aanklachten zijn een regelrechte aanval op de vrijheid van 
meningsuiting, zoals de aanklacht dat CPO-leden 'openlijk negatieve 
houdingen tegenover de acties van ons leger in Oost-Oekraine hebben 
geuit'. In twee provincies werden de CPO en Janoekovitsj' Partij van 
de Regio's al verbannen.

Natuurlijk is de territoriale integriteit van Oekraine in serieus 
gevaar, en zijn sommige tijdelijke repressieve maatregelen te 
rechtvaardigen, zoals het verbannen van propagandistische Russische 
staatsmedia. De meest kwalijke keuze, namelijk om neonazi's te 
bewapenen, kwam deels ook voort uit het feit dat er, naast 
vredesbesprekingen, weinig alternatieven waren. De Oekraiense 
autoriteiten zaten namelijk vol met loyalisten van de pro-Russische 
Partij van de Regio's, en op 23 mei van dit jaar gaf het ministerie 
van Binnenlandse Zaken aan dat zeventienduizend agenten al waren 
overgelopen naar de rebellen, die ook fascisten in hun gelederen hebben.

De oorlog, en een flinke portie propaganda, fungeert dan ook als een 
uitstekende bliksemafleider voor Poroshenko. Waar demonstraties in 
Oekraine veelal om burgerrechten en sociaal-economische emancipatie 
gingen, staat nationalistische mobilisatie nu centraal, volgens 
onderzoek van het eerder genoemde Centrum voor Maatschappelijk 
Onderzoek. Dit weerhoudt de regering er overigens niet van om 
demonstraties nog harder aan te pakken dan onder het pre-Maidan-bewind 
van Janoekovitsj, aldus het onderzoek. Het lijkt me dan ook evident 
dat het post-Maidan-establishment flink misbruik heeft gemaakt van de 
situatie, en mettertijd, net als de oranje coalitie, het vertrouwen in 
de democratie ernstig zal ondermijnen.


De mythe van de Oekraiense democratie

Democratie is een veel te mooi woord om het politieke systeem van 
Oekraine te beschrijven. Een 120 pagina's tellend rapport van de 
invloedrijke Poolse denktank OSW noemt het een 'oligarchische 
democratie'. Destijds had Oekraine mede onder druk van westerse 
economen, net als de bulk van de voormalige sovjetlanden, zijn 
overgang naar het kapitalisme volbracht door middel van wat 
beleidsmakers een 'schoktherapie' noemden: economische liberalisering 
op een ongekende schaal en in een ongekend tempo, en in scherp 
contrast met de geleidelijke overgang die China had doorgemaakt. Met 
de chaos, maffianetwerken en massaprivatisering die volgden wisten 
tientallen Oekrainers met connecties steenrijk te worden, terwijl de 
economie als geheel kromp met 60 procent. Pas in 2005 zou Oekraine 
zijn economische welvaart weer op pijl krijgen, maar die welvaart was 
enorm oneerlijk verdeeld. Momenteel controleren zo'n vijftig 
oligarchen de helft van alle welvaart in Oekraine, terwijl 25 procent 
van de bevolking bezwijkt onder de armoedegrens. Hoewel vergelijkbare 
systemen in de voormalige sovjetlanden zijn ontstaan, waarvan Rusland 
het meest berucht is, stelt het OSW dat 'big business at present does 
not have such a strong influence on politics in any other Eastern 
European country as it does in Ukraine'. Sterker nog, 'one may risk 
stating that it is the interplay of the interests of the oligarchs 
that is the real mechanism which shapes Ukrainian politics'.

De voormalige pro-Russische president Janoekovitsj wist inderdaad ook 
een uitzonderlijk aantal oligarchen aan zich te binden. Maar maanden 
voor de revolutie begonnen zijn twee meest belangrijke bondgenoten, 
multimiljardairs Akhmetov en Firtash, al weer de oppositie te steunen. 
Toen in december hun televisiezenders een kritisch geluid tegenover de 
regering lieten horen was duidelijk dat ze Janoekovitsj lieten vallen. 
Volgensde prominente nieuwssite Ukrainska Pravda heeft het Amerikaanse 
ministerie van Buitenlandse Zaken Akhmetov gedreigd met verreikende 
sancties om hem zo ver te krijgen. Ukrainska Pravda rapporteerde ook 
dat de oligarch zo'n vijftig parlementariers van Janoekovitsj' PvdR 
controleerde.Volgens de Oekraiense politieke analist Taras Berezovets 
waren het er minstens veertig. Het Duitse Der Spiegel schatte het 
aantal op zestig, met nog eens dertig parlementariers die onder de 
orders van Firtash vielen. Hun invloed is ongetwijfeld van belang 
geweest voor het gemak waarmee de pro-Europese fractie het 
interim-kabinet kon domineren en controversiele wetten kon doorvoeren.

De oligarchenklasse heeft dan ook hechte banden met het 
post-Maidan-establishment. Ten eerste is president Poroshenko zelf een 
rijke oligarch, met 1,2 miljard dollar, compleet met eigen 
televisiezender. Maar ook werden andere ongekozen oligarchen 
belangrijke posities geboden. Kolomoyskyi, met 5,3 miljard dollar de 
tweede man van Oekraine,werd benoemd tot hoofd van de regionale 
Dnepropetrovsk-overheid, waar belangrijke corporaties van zijn Privat 
Groep zijn gelegen. De staalmagnaat Serhiy Taruta werd, met een 
vermogen van 2,1 miljard dollar, gouverneur van de Donetsk-regio, waar 
zijn Industriele Unie van Donbass is gevestigd. Verder werden aan de 
miljardairs Yaroslavsky en Novinsky belangrijke posities in het oosten 
geboden. Akhmetov, met 15,6 miljard dollar de rijkste man van 
Oekraine, beschuldigde Oost-Oekraiense 'separatisten' onlangs ervan 
dat ze Oekraine in de richting van 'een genocide' leiden.

Het mediamonopolie van de oligarchie zendt dan ook een uitgesproken 
'antiseparatistische' agenda uit (ook gaf een op de vijf Oekrainers in 
2010 al aan dat ze bereid waren hun stem te verkopen). Sommige 
extreem-rechtse milities worden zelfs gefinancierd en bewapend door 
oligarchen en vallen vervolgens onder hun orders. De winsten van de 
oligarchen lijken dan ook veilig onder het nieuwe regime. Zo wist een 
bank- en gasmagnaat twee van zijn handlangers in de ministeries van 
Energie en Financien te krijgen. Miljarden aan 'noodliquiditeitssteun' 
werden vervolgens in het Oekraiense banksysteem gepompt, waarvan 
diezelfde oligarch de grootste ontvanger was. Maar ook zijn zogenaamde 
raider-praktijken, waarbij succesvolle midden- en kleinbedrijven met 
behulp van dreigementen of omgekochte rechters worden overgenomen, nog 
altijd aan de orde van de dag.


De mythe van de Europese principes

Als we dan de balans opmaken is het beeld dat oprijst vernietigend. 
Onze Europese partners in Kiev vertegenwoordigen in retoriek de helft 
van de bevolking, en in praktijk enkel een select gezelschap van 
oligarchen. Helaas geen bussiness as usual, want hun corruptie gaat nu 
samen met een gevaarlijk chauvinisme. Voor de eerste keer sinds de 
Tweede Wereldoorlog is een Europese regering dusdanig gepenetreerd 
door fascistische invloeden dat praten over 'submensen' de norm is 
geworden, en gewapende neonazi's schaamteloos worden ingezet tegen hun 
eigen bevolking. In een tijd dat extreem-rechts in heel Europa een 
opmars maakt, en neonazi's in Griekenland zich mogelijk zelfs 
voorbereiden op een gewapende coup d'etat, schept dit een uiterst 
gevaarlijk precedent. Dat het 'gematigde' Europese leiderschap deze 
regering financieel, politiek en militair steunt zonder enig 
voorbehoud zou onze vergeetachtige schoolboeken moeten ingaan als een 
gitzwarte pagina.

Sommigen zullen opperen dat Oekraine in deze zware tijden 
onvoorwaardelijke steun nodig heeft tegen Rusland. Maar men negeert 
dan niet alleen de rol die Navo-landen zelf ook spelen in de 
Oekraiense burgeroorlog die het pro-Europese kamp heeft ontketend, 
maar vooral ook het feit dat Europa wel degelijk voorwaarden heeft 
verbonden aan haar steun. Geen voorwaarden over de oligarchen, de 
repressie, de fascisten of de oorlogsmisdaden, maar wel over de 
begroting (dat is in ieder geval hoe Kiev het Europese stopwoordje 
'hervorming' correct interpreteert). Begrijpelijk, want Europese 
banken hebben 23 miljard euro aan openstaande leningen staan bij Kiev, 
en als de EU dan met een hulppakket komt wil ze elke cent terugzien. 
Gigantische bezuinigingsplannen worden nu in Oekraine opgesteld. Om te 
beginnen heeft de regering alvast alle overheidstransacties richting 
de Donbass stopgezet, inclusief alle uitkeringen en pensioenen, en 
alle medische en educatieve faciliteiten, een soort collectieve straf 
voor het wonen tussen separatisten. Tijdens de oorlog worden water-, 
gas-, en elektriciteitsvoorzieningen regelmatig gebombardeerd, en nu 
de winter eraan komt waarschuwen de Verenigde Naties dat vijf miljoen 
mensen al ondraaglijke omstandigheden moeten doorstaan, en dat 
sommigen worstelen om te overleven. De trucks met hoognodige 
humanitaire hulp worden regelmatig onderschept door het Oekraiense 
leger.

Waarschijnlijk zullen er deze winter mensen doodhongeren.

De bezuiniging levert 1,8 miljard euro op. Hiermee wordt per direct de 
achterstallige schuld betaald.

Dat zijn de enige principes waar Europa voor wil staan.

--------
Chris de Ploeg is student liberal arts & sciences bij Amsterdam 
University College, met een major in social sciences. Hij houdt een 
blog bij op radialreport.blogspot.nl.

--------
(c) 2014 De Groene Amsterdammer