Behoorlijk fout

[Fritz van Rikxoort]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Peter Schouten, 11-10-2010 11:32

http://opinie.volkskrant.nl/artikel/show/id/6877/Behoorlijk_fout

 

De rechter in het proces-Wilders heeft een grote fout gemaakt. Dat zal
consequenties hebben.

Het is logisch dat er grappen worden gemaakt over Wilders, die als politicus
harde woorden gebruikt en als verdachte zijn zwijgrecht inroept. De column
‘Geert de Zwijger’ van Bert Wagendorp en de cartoon ‘Woorden Wegen’ van Jos
Collignon in de Volkskrant slaan die spijker op de kop. Het bevestigt de
beeldvorming van een vileine man die het lont in maatschappelijke problemen
steekt en vervolgens hard wegrent. Een ‘politieke pyromaan’ zoals Mark Rutte
zijn nieuwe zetbaas ooit typeerde.

Onderscheid
Maar wie zo denkt, vergeet dat het publieke debat iets heel anders is, dan
het horen van een verdachte op een terechtzitting. Juist een rechter dient
dat onderscheid tot in de finesses te kennen. De uitlating van voorzitter
Jan Moors, waarin hij het verwijt uit het publieke debat onderschrijft, dat
Wilders goed is in het poneren van stellingen, maar de discussie uit de weg
gaat, is dan ook een magistrale fout. In de VS zou het tot een ‘mistrial’
hebben geleid. En ook in deze rechtsgang kan het grote consequenties hebben
wanneer Wilders na een onaantastbare veroordeling een klacht indient bij het
Europese Hof in Straatsburg. Daar doet het oordeel van de wrakingskamer, dat
de er geen zwaarwegende aanwijzingen zijn dat de rechters jegens hem een
schijn van partijdigheid hebben, niets aan af.    

Scheiden
Niemand kan zijn emoties scheiden bij het maken van afwegingen. In het
publieke debat zijn we daar aan gewend. Daar buitelen vooroordelen en
meningen over elkaar heen om de feiten te verdringen. In een van zijn
voetnoten maakte Arnon Grunberg daar korte metten mee: iedereen heeft recht
op zijn eigen opinie, niemand heeft recht op zijn eigen feiten. En daar zit
de kwintessens van het onderscheid tussen publiek debat en strafzaak. In een
perfecte strafzaak dient geen enkele emotie te zitten.

En drie mensen, die de macht hebben om een ander achter de tralies te
plaatsen, dienen altijd perfectie na te streven. Ook rechters kunnen hun
emotionele gevoelens niet scheiden bij het maken van afwegingen. Maar laten
ze zich daar dan wel heel goed van bewust zijn. Rechter Moors faalde bij de
eerste de beste gelegenheid om zichzelf op dit punt in de hand te houden.

Zwijgrecht
Advocaat Bram Moskowicz heeft het duidelijk beter begrepen. Met zijn advies
aan Wilders om zijn zwijgrecht te gebruiken, heeft hij de emotie uit het
proces gehaald. Hij wist dat emotie de rechtszaal zal binnenstromen wanneer
Wilders zijn mond open doet. Hij moest de focus van zijn cliënt halen en de
focus naar de wet terug leggen. Hij moest het statement maken: dit gaat niet
over Wilders, dit gaat over het bepalen van de grens van de vrijheid van
meningsuiting. Voor deze rechtbank speelt alleen de bewijsvraag. De rechter
verloor dat eventjes uit het oog.

Is dat laatste toeval? Ik ken Bram Moskowicz niet goed genoeg. Maar ik
raakte er van overtuigd dat achter iedere actie van hem een reden schuilt.
Daarom is hij zo doeltreffend. Heeft hij gehoopt dat het inroepen van het
zwijgrecht de rechter over een grens zou duwen? Dit is het proces van de
eeuw en plotseling ziet Moors door de ‘zwijgende Geert’ zijn kans om voor
het oog van de natie te excelleren wegschieten. Dat moet wel ergernis geven.

Trial by media
In een ‘trial by media’ wordt een verdachte door de pers en de publieke
opinie al schuldig bevonden voordat hij is veroordeeld door een rechter.
Schadelijke beeldvorming kan de waarheidsvinding in alle fasen van het
strafproces belemmeren. Het gekrakeel van voor- en tegenstanders,
berichtgeving in de pers, de aantijgingen van de belangengroeperingen,
uitlatingen van aanklagers in de pers en de reacties daarop van
strafpleiters die mediapleiters worden, vormen een gevaarlijke
communicatiecirkel.

Deze cirkel kan in een paar minuten televisie veranderen in de piste van een
mediacircus, waarin de waarheidsvinding prachtige salto’s maakt aan de
trapeze en ontdekt dat iemand het vangnet van de onschuldpresumptie heeft
weggehaald. Op dat vermoeden van onschuld – een absoluut mensenrecht – heeft
ook Wilders recht, zèlfs al lijkt hij het onze allochtone medeburgers te
ontzeggen. Het gaat er niet om of u het met hem eens bent of niet, maar of
wettelijk kan worden bewezen dat hij haat zaait, discrimineert en beledigt.

Circus
Het grootste gevaar van dit ‘circus’ is dat de oordeelsvorming van de
rechter er door wordt beïnvloed. De rechter is ook maar een mens. Hij leest
de krant en kijkt televisie en – in dit geval nog belangrijker – is een
kiezer. ‘De rechter leeft niet in een ivoren toren en dat moet ook niet,’
volgens rechtsgeleerde Peter Smits: ‘Hij moet ook maatschappelijk
georiënteerd zijn. Tegelijkertijd dient hij afstand van maatschappelijke
opvattingen te bewaren, teneinde in onafhankelijkheid tot rechtvaardige
beslissingen te kunnen komen, ook al gaan deze beslissingen wellicht tegen
het gesundenes Volksempfinden in.’

Kranten
Hoewel vanzelfsprekend, was het ongebruikelijk openhartig van rechter Moors
dat hij toegaf dat hij kranten leest en tv kijkt. Ik zou nu meteen willen
weten op welke krant(en) hij is geabonneerd en naar welke nieuwsrubrieken
hij kijkt. In ieder geval zijn dat media, die Wilders verwijten dat hij goed
is in het poneren van stellingen, maar de discussie uit de weg gaat. Wat is
de verdere politieke kleur van die media? Wat is de beeldvorming die zij
over zijn persoon en daden maken? Pas dan kan worden getoetst of deze
rechter het onschuldbeginsel en daarmee zijn onpartijdigheid in deze zaak
niet tè ver naar zijn achterhoofd heeft geschoven.

Reputatie
De reputatie van Wilders die rechter Moors uit deze media heeft meegekregen,
hoeft zijn oordeelsvorming en overtuiging, en dus het vonnis, niet per se te
raken. Wie een onwrikbaar vertrouwen heeft in de alertheid en
onpartijdigheid van de rechter kan zo redeneren. De blinddoek is immers het
rechtstatelijke keurmerk, waarmee de rechter de publieke opinie buiten
sluit. Maar is dit allemaal wel zo vanzelfsprekend? Sinds 1996 is het
rotsvaste jurisprudentie van het Europese Hof dat de persoonlijke
onpartijdigheid van een rechter wordt aangenomen tot het tegendeel bewezen
is. Het bewijs moet worden gevonden door aan te tonen dat de rechter
vijandigheid uitstraalt of slechte wil toont vanwege persoonlijke redenen.
Vanwege ‘het achterhoofd’ is dat meestal erg lastig.

Maar in Straatsburg ontwikkelden ze wel een criterium. Het zit fout ‘als de
beslissing een opinie weergeeft dat de verdachte schuldig is voor zijn
schuld bewezen is’. Daarbij is het voldoende, zelfs zonder vonnis, dat een
redenering kan worden aangewezen die suggereert dat het gerecht de verdachte
als schuldig beschouwt. Zelfs als de rechter alleen de schijn tegen heeft,
kan dat van belang zijn. Het gaat tenslotte om het vertrouwen dat de
maatschappij in een democratische samenleving in de rechterlijke macht moet
kunnen hebben.

Grens
Met zijn uitlating is rechter Moors over die grens gestapt. De voor Wilders
sympathieke woorden van de wrakingskamer dat Moors het ‘ongelukkig
geformuleerd’ heeft, leveren de rechters in Straatsburg extra munitie. Het
Europese Hof heeft onwankelbare gouden benen als de rechterlijke
onafhankelijkheid en onpartijdigheid in het geding is. Zij zien dat als de
kern van een eerlijk proces. Dat bleek uit flutzaken zoals die van een vrouw
die de natte was boven het tuintje van haar buurman hing, laat staan bij een
groot politiek proces. Met zijn actie heeft rechter Moors deze strafzaak
virtueel al overgeheveld naar de beroepsrechter. Daarom was het beter
geweest het wrakingsverzoek toe te wijzen en nieuwe rechters te benoemen.

Peter Schouten is jurist

 

 


**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********