Uit de Rob Riemen reeks: De eeuwige onderschatting van vrijheid

[Henk Elegeert]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

 De eeuwige onderschatting van
vrijheid<http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/0/weblog/350/De_eeuwige_onderschatting_van_vrijheid.html>Tags:
Rob Riemen<http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/0/weblog/tag/Rob%20Riemen/Rob_Riemen.html>,
fascisme<http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/0/weblog/tag/fascisme/fascisme.html>,
massamens<http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/0/weblog/tag/massamens/massamens.html>,
geschiedtheorie<http://www.historischnieuwsblad.nl/00/hn/nl/0/weblog/tag/geschiedtheorie/geschiedtheorie.html>
Door
Historici in spe
 In *De eeuwige terugkeer van het fascisme *waarschuwt cultuurfilosoof Rob
Riemen op driftige toon voor hedendaags Europees fascisme. Riemen bouwt
voort op de gedachtegang van Thomas Mann, die na de Tweede Wereldoorlog
stelde dat met de militaire overwinning het fascisme allerminst verslagen
was. Riemen presenteert het fascisme als een bacil. De kenmerken van een
bacil zijn dat zij zich lange tijd kunnen schuilhouden om onverwachts weer
op te duiken, met mogelijk een dodelijke epidemie tot gevolg.

Voor deze onheilspellende boodschap voert Riemen de lezer langs een reeks
citaten van grote denkers als Goethe, De Tocqueville, Nietzsche, Ortega y
Gasset en vele anderen. Deze denkers voorzagen wat wij vandaag zijn
geworden: nihilisten. De massamens, voorgoed van God los en ontdaan van enig
besef van waarden laat zich puur leiden door haar lusten. De constante
honger naar materiële en seksuele bevrediging definiëren menselijk gedrag.
Bij gebrek aan enige vorm van geestelijke richtsnoer geldt de doelloze massa
als hoogste norm. De afwijking aan de massa wordt met geweld verstoten. De
massamens laat zich gemoedwillig misleiden door populistische volksmenners
die louter gedreven zijn door macht.

Riemen wil dat we van de geschiedenis leren. Laat de geschiedenis zich niet
herhalen! schreeuwt het van de pagina’s. Moslims zijn de nieuwe joden en de
fascisten zijn weer opgestaan: zij bepalen mede het regeringsbeleid. De
tragische implicatie van Riemens vertoog is dat de massamens geen gehoor aan
deze waarschuwing kan geven. Bij gebrek aan geestelijke cultivering zijn zij
gevangenen van hun begeerten. De filosoof staat alleen met de fakkel van de
waarheid voor een massa veroordeeld tot eeuwige duisternis. Hoe de grote
denkers die Riemen aanhaalt zich wel aan de duisternis hebben weten te
onttrekken, blijft helaas onduidelijk.

Riemen baseert zijn onheilspellende boodschap op een verzameling even
onheilspellende citaten van grote denkers. Hierbij wordt geen aandacht
besteedt aan de intellectuele en maatschappelijke context waaruit deze
indrukwekkende citaten zijn onttrokken. Riemen doet het voorkomen alsof de
teksten van deze denkers direct op de wereld van vandaag van toepassing
zijn. Het meest absurde voorbeeld hiervan is het citaat van Socrates,
waarbij Riemen vermeldt dat Socrates een fenomeen beschrijft dat zich pas in
de twintigste eeuw zal ontwikkelen!

Teksten zijn historische bronnen en om hun betekenis zoals bedoeld door de
denker te begrijpen is een tekstuele analyse alleen ontoereikend: we lezen
de tekst immers door de bril van het heden. Daarom is het achterhalen van
het debat waar de denker met zijn tekst in intervenieert onontbeerlijk. De
suggestie dat een denker fenomenen beschrijft die bij een maatschappij horen
die pas honderden jaren later zullen ontstaan, maken hem tot een visionair
met bovenmenselijke capaciteiten.

In werkelijkheid zijn denkers echter gewone mensen en staan zij helemaal
niet boven de maatschappij waarover zij schrijven. Hun teksten zijn
onlosmakelijk verbonden met de maatschappij waaruit zij voortkomen. Riemen
wekt de suggestie dat Goethe, De Tocqueville, Nietzsche en vele andere
aangehaalde denkers discussiepartners waren in hetzelfde debat. Maar dit
doet geen recht aan de plaats die zij in hun historische context innemen en
daarmee aan de betekenis van hun teksten. Intellectuele bronnen zijn
nagenoeg onuitputtelijk en met Riemens methodiek is eigenlijk iedere
stelling wel met indrukwekkende citaten te onderbouwen.

Riemens verafgoding van grote denkers gaat gepaard met dédain voor het
overige deel van de bevolking. Zij worden weggezet als massamens, niet in
staat tot weldenkendheid en liefde naar de medemens. Deze simplistische
beschrijving van de moderne mens gaat voorbij aan de veelzijdigheid van
menselijk gedrag.

De moderne mens is inderdaad van God los en haar gedrag kent vele perverse
extremen, maar liefhebben is niet van het repertoire verdwenen. Onze
samenleving verdient in veel opzichten geen schoonheidsprijs, maar zij is
ook het resultaat van weldenkende individuen. Riemens onderschatting van
menselijke handelingsvrijheid ontneemt individuen de mogelijkheid zelf
richting te geven aan de toekomst. Sterker nog, de suggestie wordt gewekt
dat de geschiedenis gedoemd is zich te herhalen ongeacht de keuzen die ‘de
massa’ maakt. Maar hiermee gaat Riemen voorbij aan de uniciteit van de
geschiedenis. Als de geschiedenis ons iets leert dan is het wel dat zij
zichzelf nooit herhaalt en dat iedere tijd vrij is om haar eigen keuzes te
maken.

In plaats van een schrikbeeld op te roepen zou Riemen er beter aan doen de
noden van het electoraat serieus te nemen om het veranderend politiek
landschap inzichtelijk te maken. We zijn in het heden niet gedoemd tot de
veroordelingen van uit hun context gehaalde denkers. We beschikken over meer
vrijheid dan Riemen ons wil doen geloven.

Thijs Bogers (1983) is politicoloog en intellectueel historicus.
"

Leuke analyse ...

Henk Elegeert

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********