Het essay als hype . . . .

[Henk Elegeert]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

 Het essay als hype<http://www.8weekly.nl/artikel/8778/rob-riemen-de-eeuwige-terugkeer-van-het-fascisme.html>
Rob
Riemen - De eeuwige terugkeer van het fascisme

door Jan Postma <http://www.8weekly.nl/auteur/590/&id=8778>
20 november 2010

" *Cultuurfilosoof, essayist en oprichter-directeur van het prestigieuze
Nexus Instituut Rob Riemen (1962) neemt in zijn essay De eeuwige terugkeer
van het fascisme Geert Wilders en zijn Partij voor de Vrijheid op de korrel.
Riemen prikkelt de lezer maar overtuigt allerminst.*

Na de publicatie van zijn essay verscheen Riemen onder andere bij *Nieuwsuur
* en werd hij geïnterviewd door *NRC Handelsblad*, waarbij opviel dat hij in
beide gevallen weigerde fascisme te definiëren. Dit is vreemd aangezien hij
in zijn essay wel een definitie lijkt te geven.

Wet van Godwin
De kritiek op Riemens optredens in de media en het boekje zelf was niet van
de lucht: in vlug verschenen recensies en haastig getwitterde reacties –
waarbij de grens van 140 tekens ineens een welkome beperking op de mogelijke
lengte van een scheldkanonnade bleek – waren de meest gehoorde verwijten dat
Riemen ten prooi was gevallen aan de wet van Godwin en dat zijn harde,
confronterende en schijnbaar op effectbejag gerichte stijl wel erg veel aan
die van Wilders deed denken.

De wet van Godwin stelt dat naarmate een discussie op internet langer duurt,
de kans dat iemand een vergelijking met Hitler en het nazisme maakt steeds
groter wordt. Dit verwijt is een dooddoener van formaat, en wie een grappige
observatie over de aard van internetdiscussies verwart met een argument
heeft het niet helemaal begrepen. Uiteindelijk is de enige relevante vraag
of Riemens argumenten voor het gebruik van de term fascisme om Wilders en
zijn PVV te beschrijven steekhoudend zijn.

*Beschavingscrisis*
Wat is de strekking van Riemens betoog? Die vraag is redelijk simpel te
beantwoorden. 1) Er heerst een taboe op het gebruik van het begrip fascisme,
daar moeten we vanaf. 2) Er is sprake van een omvangrijke beschavingscrisis,
die vreemd genoeg ongeveer zo oud is als onze moderne beschaving. Goethe,
Nietzsche en Tocqueville zagen het al: in de vrije maatschappij schuilt
immer het gevaar van haar corrumpering. 3) Inmiddels heeft het definitieve
verval van geestelijke waarden plaatsgevonden (nihilisme) en bevinden wij
ons in wat de Spaanse filosoof Ortega y Gasset de 'massamaatschappij'
noemde. De massamens die in zo'n samenleving leeft is vatbaar voor de
fascistische tendensen die tegen het op inclusiviteit gerichte Europese
beschavingsideaal ingaan. 4) De politiek die Wilders bedrijft is een direct
gevolg van deze ontwikkeling en valt zodoende uit te leggen als een moderne
variant van het fascisme, dat Riemen omschrijft als 'de politisering van de
geestesgesteldheid van de rancuneuze massamens.'

*Overeenkomsten*
Riemen kaart een aantal zaken aan die zijn betoog zonder meer ondersteunen:
de ondemocratische structuur van de PVV, de verheerlijking van haar leider,
het xenofobe geratel over het gevaar van islamisering en de afkeer van
iedere elite doen wel degelijk denken aan de anti-democratische retoriek van
het begin van de vorige eeuw. Het sterkste moment volgt op de bovengenoemde
omschrijving van het fascisme, wanneer Riemen vervolgt:

Het is een politiek van volksmenners die geen andere motieven meer kennen
dan de handhaving en uitbreiding van hun eigen macht, die daartoe
ressentiment exploiteren, zondebokken aanwijzen, haat verspreiden, een
intellectuele leegte verbergen achter uitgeschreeuwde slogans en gescheld,
en met hun populisme het opportunisme in de politiek tot kunst verheffen.

*'Objectief'*
Maar is deze rake omschrijving van Wilders' politiek voldoende voor een
directe en in Riemens ogen 'objectieve' vergelijking met de beweging die zou
leiden tot de dichtste benadering van het absolute kwaad in de geschiedenis
van de westerse beschaving? Het staat hem natuurlijk vrij die vergelijking
te maken, maar zijn betoog houdt geen stand.

Allereerst is zijn stelling dat hij de term fascistisch objectief gebruikt
regelrechte quatsch. In een essay van slechts 62 pagina's gericht tegen een
populaire politicus met wie de schrijver het niet eens is valt de
uitgesproken negatieve lading die de term fascisme met zich meedraagt
simpelweg niet weg te nemen. Ook zijn poging het argument dat de
vergelijking mank gaat vanwege het gebrek aan geweld dat Wilders vooralsnog
met zich mee lijkt te brengen te ondergraven, door te suggereren dat dit
onvermijdelijk later zal volgen, is een zwaktebod.

*Gemakzuchtig*
Deze twee voorbeelden zijn tekenend voor het gebrek aan diepgang dat overal
in het essay voelbaar is. De denkers die Riemen gretig aanhaalt zijn stuk
voor stuk grote geesten die de maatschappij om hen heen zeer goed doorzagen.
Onder andere de schrijvers Thomas Mann en Albert Camus passeren veelvuldig
de revue. Maar de uit hun context gehaalde en zonder notensysteem
gepresenteerde citaten doen gratuit aan; ze leggen zo eigenlijk vooral de
zwakte van Riemens eigen ideeën bloot. Het gemak waarmee hij denkt een
omvangrijke beschavingscrisis te kunnen schetsen stemt treurig, zeker
aangezien die crisis in Riemens ogen de enige verklaring voor het stemgedrag
van een groot deel van de Nederlandse kiezers vormt.

In het interview met *NRC Handelsblad* omschreef hij zichzelf als
rasoptimist om vervolgens zonder enige ironie te stellen: 'We zijn in een
kitschmaatschappij terechtgekomen. Plat, materialistisch. [...] Mensen zijn
onzeker over hun identiteit. 'Leuk' is de maat van alle dingen. Het
onderwijs en de media zijn afgegleden.' Deze twee uitspraken zijn natuurlijk
niet direct met elkaar in tegenspraak, maar dat hij werkelijk gelooft dat
dit alles in een handomdraai recht te zetten is lijkt gezien de enorme
geschiedenis die hij aan de ontwikkelingen toekent niet erg waarschijnlijk.

Ondanks Riemens afkeer van de in zijn ogen oppervlakkige tijdgeest lijkt hij
hier zelf bij aan te sluiten. Dit essay is een hype en tegen de tijd dat
deze recensie verschijnt alweer oud nieuws, o ironie.
"

Tjonge jonge:
"

Het is een politiek van volksmenners die geen andere motieven meer kennen
dan de handhaving en uitbreiding van hun eigen macht, die daartoe
ressentiment exploiteren, zondebokken aanwijzen, haat verspreiden, een
intellectuele leegte verbergen achter uitgeschreeuwde slogans en gescheld,
en met hun populisme het opportunisme in de politiek tot kunst verheffen.
"
... gaat toch ook gewoon op voor CDA, VVD, PvdA, D66,  ... nou noem er eens
één die er niet onder valt? :)

Het kenmerkt nu juist precies onze Democratie, althans verworden is.

Hoe meer ik over de man 'leer', hoe meer ik er van overtuigt raak dat ie
volstrekt niet weet waar ie het over heeft. Geen analyse voorhanden waar je
ook iets mee kunt. Wat mij betreft geldt nog steeds dat dit systeem van
partij politiek bedrijven funest is voor onze democratie. Kortom: het
disfunctioneren van de Democratie ...

Enfin: de conclusies van het rapport over de Q-koorts zegt eigenlijk al weer
meer dan voldoende. Politiek boven Volksgezondheid.

Mss is het essay niet meer dan opnieuw 'n politieke manifestatie van wat er
nu juist mis is, nl, (partij) politiek, en het onvermogen werkelijk analyses
te maken. Men vlucht zelfs naar een thema dat per definitie niet zuiver te
definieren is, nl. het fascisme. Dé dooddoener bij uitstek in elk(e)
debat/discussie !

Henk Elegeert

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********