Griekenland: falend toezicht

[Cees Binkhorst]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Jammer dat de lieden van ECB en DNB geen 'vakliteratuur' lezen ;)

Groet / Cees

PS. Heb ooit zelf zo'n transactie gedaan met ABN-AMRO om een seizoen
lang USD-verplichtingen af te dekken. Het rekent makkelijker als je weet
wat je moet betalen ;) Voelde me alleen niet gemakkelijk toen de dollar
de grens van de afgesproken bandbreedte benaderde (maar er gelukkig niet
overheen ging).

PPS. 'In de wereld van het bedrijfsleven staan accountants bedrijven toe
dit soort obligaties te behandelen alsof ze zijn uitgegeven in de eigen
munt.' - Waarom hebben we dit soort 'deskundigen' nog nodig? Fraudes
laten ze ongemoeid (heb zelfs eens meegemaakt dat ze een BTW-caroussel
entameerden/facilieerden!) en zoals nu bij Schiphol blijkt, frustreren
ze zelfs de eigen tuchtrechtspraak als het hun uitkomt.

Griekenland: falend toezicht
NRC Zaterdag 20-02-2010 | Sectie: Overig | Pagina: 17 | Nicolas Dunbar
Innovatie in de financiële wereld is het gebruiken van hiaten in de
regelgeving, zo blijkt uit de Griekse toestanden. Toezicht op de handel
in derivaten moet worden versterkt.

Zes en een half jaar geleden kreeg Goldman Sachs een verhaal onder ogen
over een grote derivatendeal die de zakenbank graag geheim had gehouden.
In het artikel, dat ik in juli 2003 in het tijdschrift Risk publiceerde,
werd uiteengezet hoe de bank gigantische swap-transacties had gebruikt
om Griekenland te helpen miljarden euros staatsschulden buiten de boeken
te houden.

Goldman deed de daaropvolgende controverse over de onthulling af als een
storm in een glas water. Het toenmalige hoofd van het Griekse agentschap
voor de staatsschuld PDMA, Christoforos Sardelis, schreef een brief aan
Risk waarin hij zei dat de transactie was gebaseerd op behoedzaam
schuldbeheer en niet zozeer op begrotingszorgen. Hij betoogde dat de
buitensporige waardedaling van de euro in 2001 betekende dat de swaps
waren gebruikt om de nominale waarde van de staatsschuld, waarvan een
groot deel in dollars en yen werd gerekend, te stabiliseren. Sardelis
concludeerde: Het is moeilijk in te zien waarom dit voorpaginanieuws zou
moeten zijn.

Afgezien van een radio-interview bij de BBC en enige obligate
belangstelling van een nationaal dagblad, werd mijn verhaal destijds
uitsluitend opgepikt door kenners van de derivatenmarkt.

Laten we nu eens naar het heden kijken. De Griekse staatsschuld staat in
het middelpunt van de belangstelling en Goldman heeft aanvallen moeten
verduren op zijn rol in de subprimecrisis en bij de reddingsoperatie
voor de verzekeringsreus AIG. Wat in al dit rumoer verloren gaat, is de
werkelijke context - een decennialange tango tussen financiële
vernieuwers van zakenbanken en hun institutionele cliënten, waaronder
regeringen, die maar al te graag allerlei beperkingen wilden omzeilen.
De belangrijkste beperkingen zijn boekhoudkundige regels.

Sinds hun uitvinding in de jaren tachtig zijn over de toonbank
verhandelbare derivaten als deze swaps voor legitieme doeleinden
gebruikt. Neem de zogeheten cross-currency swap, het instrument dat
Goldman speciaal voor Griekenland had aangepast. Het lenen in een
buitenlandse munt kan aantrekkelijk lijken als de rente in het
buitenland relatief laag is, zoals in Japan. Het probleem is dat als je
eigen munt zwakker wordt, de omvang van je staatsschuld uit de pan kan
rijzen. Een swap zorgt ervoor dat dit risico wordt verkleind door alle
toekomstige rentebetalingen en aflossingen, gerekend in buitenlandse
valutas, om te zetten in schulden in de eigen munt. De debiteur heeft
dan een instrument gekocht dat buitenlandse schuld omzet in binnenlandse
schuld.

In de wereld van het bedrijfsleven staan accountants bedrijven toe dit
soort obligaties te behandelen alsof ze zijn uitgegeven in de eigen
munt. Toen de eurozone geboren werd, waren de lidstaten al grote
debiteuren in buitenlandse valutas. Het zou raar hebben geleken als
Eurostat, de dienst voor de statistiek van de Europese Unie en
toezichthouder, de boekhoudkundige regels uit het bedrijfsleven niet van
toepassing had verklaard. Maar zoals zo vaak gebeurd werd de
poortwachter overmeesterd.

Stel dat je 10 miljard dollar had geleend in een tijd dat de dollar en
de euro evenveel waard waren. Stel je nu een swap voor die niet uitging
van de bestaande wisselkoers, maar gebaseerd was op de fictie dat je
eigen munt sterker was dan in werkelijkheid - zeg twee dollar voor één
euro. Daardoor zou je schuld van 10 miljard dollar slinken naar 5
miljard dollar. In wezen was dit de manier waarop de door Goldman
uitgedokterde swapdeal voor Griekenland werkte. Het derivaat, dat in
2001 ten tonele werd gevoerd, verlaagde de Griekse staatsschuld met
bijna 3 miljard euro. Het vereffenen van deze papieren winst zou later
geschieden in de vorm van een nieuwe serie swapbetalingen aan Goldman.
De economische realiteit van deze transactie was dat Goldman de Griekse
regering geld leende en over een periode van twintig jaar zou worden
terugbetaald.

De accountants van Eurostat begrepen de gevolgen van het feit dat
Griekenland en andere lidstaten van de EU op deze manier legitiem
schulden konden verdonkeremanen. Schuldbeheerders hebben er bij Eurostat
met succes op aangedrongen de regels zodanig bij te stellen dat de
verdwijntruc mogelijk werd. De bereidheid van Eurostat om buiten de
balans gehouden transacties te sanctioneren, onder druk van de zwakste
lidstaten, bewijst dat het orgaan een onverantwoordelijke hoeder van de
boekhoudkundige integriteit is.

Wat heeft Goldman nu gedaan, nadat de bank in economische zin dus een
lening aan Griekenland had verstrekt? Goldman kocht onmiddellijk
kredietbescherming. Alles bij elkaar genomen heeft Griekenland maar
liefst 500 miljoen euro voor het instrument betaald. Deze kosten werden
in Griekenland na de verschijning van het Risk-artikel hevig
bekritiseerd. Kort vóór de Griekse regeringswissel in 2005 heeft Goldman
de deal herzien. In 2008 heeft een zogenoemde securitisatie-transactie,
genaamd Titlos, de kosten van de oorspronkelijke deal voor Griekenland
omlaag gebracht.

Het is duidelijk dat zakenbanken soms veel geld verdienen door hun
cliënten te adviseren hoe ze bepaalde regels in hun eigen voordeel
kunnen benutten. En toen Eurostat eenmaal tot soepelheid bereid bleek,
was het voor de derivatenvernieuwers van Goldman moeilijk hun talenten
onzichtbaar te houden. Het is hoog tijd dat er beter toezicht komt op de
derivatenhandel. Maar het is nóg verstandiger het bestuur van
ondernemingen en staten eens nader onder de loep te nemen. In de jaren
negentig droegen zwakke boekhoudkundige regels bij aan een golf van
derivatenschandalen in het Amerikaanse bedrijfsleven. Toen deze regels
werden aangescherpt, verdween het probleem.

Hetzelfde gebeurde in Europa. Griekenland en Goldman Sachs hebben in
2001 slechts hun voordeel gedaan met de toen nog ruimhartige regels. Als
ze vandaag de dag hetzelfde zouden willen doen, zouden ze de regels
moeten overtreden. De huidige opwinding over Griekenland maakt
hervorming van de bestuurlijke mechanismen van de EU onvermijdelijk.

Griekenland en Goldman Sachs hebben hun voordeel gedaan met ruimhartige
regels

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********