Rechters keken niet naar de feiten bij Lucia de B.

[Cees Binkhorst]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Er was ook nog een FBI-profiler Alan C. Brantley als deskundige
ingehuurd. Deze heeft een ronkend verhaal in een FBI-tijdschrift
geschreven over zijn bijdrage (o.a. 'Ze heeft de kenmerken van een
serie-moordenaar' - NRC 3april2010 Opinie&Debat). Zou die met een
correctie daarop komen?
Overigens zouden profilers volgens Engels onderzoek maar in 2% van de
zaken (dus 20 van zo'n 1000 per jaar in de USA) een bijdrage leveren die
leidt tot aanhouding.
Doen ze het in films toch veel beter ;)

Groet / Cees

Rechters keken niet naar de feiten bij Lucia de B.
NRC 5jun2010 Opinie&Debat
Erik van den Emster, voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak, stelt
dat de veroordeling van Lucia de Berk geen ernstig verwijtbare
rechterlijke fout was (Opinie & Debat, 15 mei). Hij gaat echter niet in
op het eerdere betoog van hoogleraar Wagenaar dat:
1. de rechters bewijsmateriaal selecteerden op grond van een
vooringenomen overtuiging;
2. de Hoge Raad aanvankelijk weigerde de zaak te herzien hoewel hij over
alle informatie kon beschikken die later tot vrijspraak leidde
(Opiniepagina, 22 april).

Van den Emster zegt: „Je begint [als rechter] altijd met de constructie
van wettig bewijs. Anders kom je nergens. Dat is ook het ambacht van de
rechter.” Hiermee demonstreert hij waar het al meteen misgaat. Een goede
rechter zou moeten beginnen met kijken naar feiten. Het ambacht van een
rechter zou moeten zijn om bewijsconstructies te maken die de
werkelijkheid weerspiegelen, niet bewijsconstructies die de eigen
subjectieve (groeps)overtuigingen weerspiegelen.
Het is ontluisterend dat Van den Emster claimt dat de rechterlijke macht
zelf „de fout gecorrigeerd heeft”, in plaats van eerlijk te erkennen dat
actie van wetenschappers die de publiciteit zochten, nodig was om een
herziening op gang te brengen. Ten behoeve van die herziening werd een
volgende juridische constructie (fictie) bedacht om van „nieuwe
informatie” te kunnen spreken. Dat vindt Van den Emster kennelijk
belangrijker dan de feitelijke gang van zaken.
Michiel Jonker
Arnhem

NRC 15mei2010
De stelling van Erik van den Emster:
veroordeling Lucia de Berk is geen ernstig verwijtbare rechterlijke fout
De rechterlijke macht kreeg veel kritiek na de vrijspraak van Lucia de
Berk, eerder veroordeeld tot levenslang voor seriemoord. Onder meer van
rechtspsycholoog W.A. Wagenaar. Een debat tussen Erik van den Emster,
voorzitter van de Raad voor de Rechtspraak, en Folkert Jensma.

Heeft de rechtspraak geleerd van de zaak-Lucia de Berk?
„Daar hadden we deze zaak niet voor nodig, helaas. Na de Schiedamse
parkzaak uit 2004 (onjuiste veroordeling, red.) is de rechterlijke macht
echt hierover gaan nadenken. Dat heeft geresulteerd in het vergroten van
deskundigheid – en dan niet alleen in forensische wetenschap, waarvan
het belang is toegenomen. Maar ook aan het oplossen van het misverstand
tussen de jurist en de niet-jurist. Rechtspsycholoog Wagenaar (die
kritiek leverde op de rechterlijke macht na de vrijspraak van Lucia de
Berk, red.) is nota bene zelf betrokken bij cursussen rechtspsychologie
voor jonge rechters. Ook de deskundigen realiseren zich dat ze beter
moeten weten wat rechters vragen. En of ze er in hun vonnis mee uit de
voeten kunnen. Heeft de deskundige duidelijk gemaakt waar
wetenschappelijke feiten ophouden en zijn mening begint? De rechter
blijft vragen en de deskundige blijft antwoorden, vaak zonder die grens
duidelijk te maken. Bovendien is er nu ook een register met deskundigen.
„Sinds een aantal jaren zijn we bezig met systematisch overleg tussen de
negentien rechtbanken en de vijf gerechtshoven. Vooral na zaken die
kantelden: vrijspraken die in veroordelingen veranderen en andersom. Hoe
kan het dat fundamenteel anders werd geoordeeld? Wat waren de
afwegingen? De wetgever is ook bezig met een nieuwe
herzieningsprocedure. Daarin komt ruimte voor wat ik maar de ‘cold case’
benadering noem: zijn er nieuwe technieken die aanleiding geven voor een
nieuwe beoordeling. De procureur-generaal bij de Hoge Raad zal ook
niet-juristen kunnen vragen om mee te kijken naar een zaak die voor
herziening is voorgedragen.”
Dus bij het hof en rechtbank in Den Haag hebben de rechters onderling de
zaak-Lucia de Berk geëvalueerd? Met welk resultaat?
„Dat weet ik niet. Dat was in de Schiedamse Parkzaak overigens
hetzelfde. Als president van de rechtbank Rotterdam heb ik toen
voorgesteld onderling met elkaar te spreken onder leiding van een
oud-rechter. Die resultaten zijn ook bekendgemaakt. Achteraf hebben die
rechters geconstateerd dat ze voorzichtiger hadden moeten zijn omdat de
verdachte z’n bekentenis had ingetrokken. Het
Hof Den Haag heeft toen beslist hun uitkomsten niet naar buiten te brengen.”
Dat is toch raar. Het Hof Den Haag wil nu ook niet praten.
„Dat zijn de keuzen van de raadsheren in Den Haag zelf. Daar heeft hun
president ook niks over te zeggen. Het hoeft ook niet, er is geen enkele
noodzaak voor. Dit is een ingewikkeld vak. Het systeem van hoger beroep,
cassatie en herziening bestaat juist omdat de wetgever ervan uitgaat dat
wij niet zonder fouten kunnen werken. Je moet nu eenmaal oordelen over
ingewikkelde kwesties waar je niet bij was. Je moet het hebben van
verdachten, getuigen, stille getuigen, deskundigen... daar moet je een
beeld van de zaak mee opbouwen. Dat is, kan ik u na dertig jaar wel
zeggen, erg ingewikkeld.”
Maar niemand vraagt onfeilbaarheid. Wel transparantie.
„Dat is heel flauw, maar dat kunt u dan nalezen in het vonnis. Wat was
de bewijsconstructie voor de bewezenverklaring. Welke bewijsmiddelen
zijn er nog meer en waarom hebben we die wel of niet gebruikt. Ik zou
niet weten wat je nog meer zou willen weten om de gedachtengang van de
rechter te begrijpen.”
Maar de zaak-Lucia was uniek. Het ging bij Schiedam en Putten om
dwalingen over het bewijs. En in de zaak-Lucia was er achteraf niet eens
een misdrijf.
„Ja, dat zegt u nu. Was het maar zo helder geweest bij de eerste
behandeling. Ik geloof dat er uiteindelijk zeventig getuigedeskundigen
zijn gehoord. Als die deskundigen hetzelfde hadden gezegd, dan was het
onbegrijpelijk dat al die rechters en raadsheren dat niet zagen. Maar zo
was het natuurlijk niet. Pas door het onderzoek bij de Hoge Raad kwam de
zaak echt ‘op de rij’ te liggen. Er is geen eenduidigheid geweest bij de
deskundigen.
De Haagse verpleegkundige Lucia de Berk werd in 2003 door de rechtbank
Den Haag veroordeeld tot een levenslange celstraf wegens seriemoord. Dat
oordeel werd bevestigd door het Gerechtshof Den Haag in 2004. Haar straf
werd nog verhoogd met TBS. In 2006 verwijst de Hoge Raad de zaak naar
het Hof Amsterdam om haar toerekeningsvatbaarheid opnieuw te beoordelen
en de straf weer vast
te stellen. Het bewijs tegen haar is volgens de Hoge Raad in orde. Het
Hof Amsterdam schrapt drie maanden later de veroordeling tot TBS. De
levenslange celstraf blijft staan.
Als gevolg van publicaties en maatschappelijke ophef onderzoekt een
commissie van het Openbaar Ministerie de zaak opnieuw. Die oordeelt in
oktober 2007 dat het opsporingsonderzoek gebrekkig was. Daarop doet
procureur-generaal bij de Hoge Raad nieuw onderzoek. Die stelt in 2008
vast dat het bewijs voor digoxinevergiftiging niet deugde. Lucia de Berk
komt dan voorlopig vrij, in afwachting van de herziening. De Hoge Raad
oordeelt dat er inderdaad sprake lijkt van een natuurlijke doodsoorzaak
en verwijst door naar het Hof Arnhem. Die spreekt haar half april
definitief vrij. Ook het Openbaar Ministerie vroeg om vrijspraak.
„Het laatste arrest is deels gebaseerd op nieuwe inzichten. Uiteindelijk
ging het over de volgorde ‘ademhalingsstop en dan hartfalen’ of
andersom. Dát maakte uit of er een digoxinevergiftiging was of niet. Dat
zal toch echt een deskundige moeten zeggen. Bij de rechtbank heeft een
deskundige, aangevoerd door de verdediging, gezegd dat het hoge
digoxinegehalte voor één van de baby’tjes „niet natuurlijk” was. Ja, en
dan? Wat denk ik dan, als jurist? Dat zal er dan toch niet vanzelf in
ge-komen zijn. Snapt u? En pas bij de Hoge Raad en het Hof Arnhem, met
nieuwe deskundigen en nieuwe informatie, bleek de volgorde andersom.
Toen was er dus geen indicatie meer voor een vergiftiging. Natuurlijk
was het een foute uitkomst, met dramatische gevolgen voor mevrouw de
Berk. Vreselijk, ik moet er niet aan denken. Maar ik kan het echt geen
ernstig verwijtbare fout van de rechter vinden.”
Had het eerder en beter kunnen aflopen?
„Misschien, ik weet het niet. Waar ik mijn spijt voor heb betuigd, is
dat we er niet in geslaagd zijn om het gelijk goed te doen. Pas bij het
onderzoek door de advocaat-generaal bij de Hoge Raad kwamen er
deskundigen die twijfelden aan één of twee elementen in de
bewijsconstructie. Het Hof Arnhem ging daarmee verder.
  „De rechter moet altijd kiezen tussen zwart of wit, een deskundige kan
grijs-tinten aanbrengen. Mijn vak is kiezen tussen tegenstrijdigheden.
Dat is altijd moeilijk uit te leggen.”
Hebben de rechters zich niet ook door hun idee over de verdachte op een
dwaalspoor laten brengen, waardoor het bewijs achteraf is ingekleurd?
„Nee, dat is mij te snel. Ik heb dit vak echt lang gedaan. Je begint
altijd met de constructie van wettig bewijs. Anders kom je nergens.
Dat is ook het ambacht van de rechter. Je kunt zoveel overtuigingen of
indrukken hebben als je wilt, maar zonder wettig bewijs wordt het
vrijspraak. Hoe vervelend ook voor het slachtoffer. Als je niet
overtuigd bent, ondanks het wettig bewijs, dan veroordeel je dus niet.
Iets zegt je dan dat die man of vrouw het toch niet gedaan heeft. Je
voelt het aan je water. Je begrijpt toch het motief niet. Het voelt niet
goed. Dat wettig bewijs is de absolute ondergrens, de overtuiging is de
controlerem.”

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********