IJsland, vrijhaven voor journalisten en klokkenluiders

[Henk Elegeert]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

IJsland, vrijhaven voor journalisten
<http://www.refdag.nl/nieuws/buitenland/ijsland_vrijhaven_voor_journalisten_1_488452>en
klokkenluiders
01-07-2010 | | Pieter Ariese
<http://www.refdag.nl/polopoly_fs/ijsland_1_1_488454!image/1304521656.jpg_gen/derivatives/landscape_804/1304521656.jpg>
<http://www.refdag.nl/polopoly_fs/ijsland_1_1_488454!image/1304521656.jpg_gen/derivatives/landscape_804/1304521656.jpg>


Een nieuwe IJslandse wet moet journalisten en klokkenluiders verregaande
bescherming bieden. Hoe het getergde land wil uitgroeien tot een wereldwijde
vrijhaven voor de pers.

Volkswoede in IJsland, nadat nieuwszender RÚV op 31 juli 2009 een reportage
over de in opspraak geraakte Kaupthing Bank van de buis haalt. De omroep
heeft een item over vertrouwelijke stukken van de bank, die zijn gelekt naar
klokkenluiderswebsite WikiLeaks. Uit de documenten blijkt dat grote sommen
geld zijn geleend aan verschillende eigenaren van Kaupthing.

Onder druk van dreigende rechtsvervolging ziet RÚV af van de uitzending. In
beeld verschijnt slechts een afbeelding van de WikiLeakswebsite.

De IJslanders, door de bankencrisis op de rand van een failissement, schiet
het staaltje censuur in het verkeerde keelgat. Het ondoorzichtige handelen
van de financiële sector zit hen dwars, dat de pers de mond wordt gesnoerd
des te meer. Het incident is het begin van een nieuwe wet: het Icelandic
Modern Media Initiative (IMMI).

IMMI, vorige maand unaniem aangenomen door het IJslandse parlement, is
gebaseerd op de progressiefste mediawetten van landen zoals Zweden, België
en de Verenigde Staten. Smári McCarthy, woordvoerder en een van de
initiatiefnemers: „Met dit verschil dat IMMI allerlei verschillende aspecten
combineert tot een allesomvattende wet zoals die nog in geen enkel land
bestaat.”

De wet moet journalisten, bloggers, auteurs en uitgevers verregaande
bescherming bieden tegen juridische processen. Journalisten krijgen
volledige vrijheid om te publiceren, mogen niet worden afgeluisterd en de
identiteit van hun bronnen wordt veiliggesteld.

Daarnaast wil IMMI klokkenluiders beschermen en de immuniteit van
internetserviceproviders regelen. Ook zijn er maatregelen opgenomen die
moeten voorkomen dat journalisten of media worden aangeklaagd wegens smaad,
een weg die nogal wat partijen met succes bewandelen om publicaties te
blokkeren.

Het is uitdrukkelijk niet de bedoeling een ongelimiteerde publicatie van
beledigingen toe te staan of van IJsland een land van tabloids, kinderporno
of andere praktijken van een dergelijke strekking te maken. Wat illegaal is,
blijft illegaal.

De wet richt zich vooral op de digitale wereld, zegt McCarthy. „Internet
dwingt ons tot herziening van onze filosofie over vrijheid, en van vrijheid
van meningsuiting in het bijzonder. We zien nu al dat IMMI de dialoog
hierover op gang brengt en bijdraagt aan een breed gedeeld begrip van
vrijheid van meningsuiting.”

Het enthousiasme van journalisten en mensenrechtenbewegingen ten spijt
dringt de vraag zich op hoe een journalist in Iran of een blogger in China
kan profiteren van het IJslandse wetsvoorstel. Kunnen zij nu vrijelijk
publiceren wat ze willen, zonder angst voor de gevolgen?

Geen enkele IJslandse wet kan Iraakse of Chinese burgers beschermen tegen
repressie. Zo eerlijk is McCarthy wel. „Wetgeving is beleid, en beleid
voorkomt geen geweld.”

Willen buitenlandse journalisten van de juridische bescherming profiteren,
dan moeten ze vanuit IJsland publiceren. Media zouden kunnen overwegen een
kantoor op het eilandstaatje te vestigen, zo is de gedachte.

Voor de hand liggender is dat journalisten, wereldwijd, hun werk op
IJslandse computerservers plaatsen. „Op die manier kan er geen technische
censuur plaatsvinden en is het onmogelijk bronnen en communicatiekanalen te
traceren.”

Daarmee mag de content dan beschermd zijn, IMMI kan niet voorkomen dat in
sommige landen journalisten en bloggers aangepakt worden om wat ze
schrijven. McCarthy: „Nodig is een wereldwijde hervorming. Ons wetsvoorstel
is slechts een eerste stap. Ons doel is de vrijheid van meningsuiting naar
een ander niveau te tillen, en daarin zullen we slagen.”

Zo hopen de initiatiefnemers dat IMMI een aanzet is voor betere Europese –en
daarna wereldwijde– wetgeving.

De Nederlandse Europarlementariër Marietje Schaake (D66) juicht het
IJslandse wetsvoorstel in elk geval toe. „We zien in Europa steeds meer
(zelf)censuur, maar ook een gebrek aan mediapluralisme en journalistieke
vrijheid.”

Zorgwekkend is volgens haar ook de belangenverstrengeling tussen media en
politiek, en tussen media en het bedrijfsleven. „Italië, Hongarije en
Roemenië springen er vaak uit, maar ook in Nederland valt er het nodige te
verbeteren aan de positie van journalisten als het gaat om bescherming van
bronnen en toegang tot informatie.”

Hopelijk werkt het IMMI-voorstel aanstekelijk, zegt Schaake. Het IJslandse
model inspireert haar in elk geval om zich in Europees verband hard te maken
voor „de hoogste standaard voor bescherming van het vrije woord,
persvrijheid en toegang tot informatie.”

„Het is mijn ambitie om een Europese IMMI-variant te ontwikkelen. De
uitdaging is om in een samenleving waarin we dankzij internet wereldwijd
verbonden met elkaar zijn, terug te vallen op nationale grenzen waarbinnen
wetgeving wordt geregeld.”

Toetreding van IJsland tot de EU kan daarbij helpen, denkt Schaake. „Al
vrezen sommigen dat IMMI de IJslandse toetreding juist zal bemoeilijken.
Maar dat zou echt een stap terug zijn. Hopelijk kan de EU haar standaarden
aan het IJslandse niveau aanpassen, en niet andersom.”

Na de financiële crisis en de aswolk zoekt IJsland de weg naar boven. Aan
McCarthy en consorten zal het niet liggen. „IMMI kan helpen de beschadigde
reputatie van IJsland te herstellen. De wet maakt van ons land weer een
staat die ijvert voor mensenrechten en wereldvrede.”

www.immi.is



*„Effect beperkt”*

Prof. dr. Frank van Vree, hoogleraar journalistiek aan de Universiteit van
Amsterdam, nam met belangstelling kennis van het Icelandic Modern Media
Initiative.

Volgens hem zal de wet in eerste instantie weinig effect sorteren. Sceptisch
is Van Vree vooral over bescherming van journalisten búíten IJsland. „Dat is
buitengewoon problematisch. Het blijft mogelijk dat journalisten –zodra ze
buiten het IJslandse rechtsgebied komen– worden vervolgd, bijvoorbeeld voor
smaad. Met name de Britse wetgeving biedt oeverloze mogelijkheden daartoe.”

IMMI kan wel als voorbeeld fungeren, denkt Van Vree. „Overigens wijst de
jurisprudentie van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens al in
dezelfde richting: bescherming van bronnen in het algemeen belang.”

De Amsterdamse hoogleraar deed in 2004 onderzoek naar persvrijheid in
Nederland. Hij waarschuwde toen voor de toenemende invloed van pr en
voorlichting en economische belangen op de journalistiek. Anno 2010 is die
invloed –niet het minst door de crisis in de media– alleen maar groter
geworden, constateert hij.

Mogelijk leidt IMMI tot verbeterde Europese wetgeving, zegt Van Vree, al is
hij niet erg optimistisch. „In Nederland hebben we vooral behoefte aan een
betere verankering van het verschoningsrecht. Niet alleen van journalisten
–die worden redelijk goed beschermd– maar vooral van klokkenluiders.”



*WikiLeaks onder vuur*

Een van de aanjagers van het Icelandic Modern Media Initiative is Julian
Assange, het gezicht achter klokkenluiderswebsite WikiLeaks.

Mede geïnspireerd door eigen ervaringen –WikiLeaks werd al meer dan honderd
keer aangeklaagd– werkte Assange samen met een aantal IJslandse
parlementsleden aan IMMI.

Juist voor een organisatie als WikiLeaks is juridische bescherming van groot
belang. De site publiceerde in de achterliggende drie jaar 1,2 miljoen
geheime stukken, verkregen via anonieme klokkenluiders. In april werd
WikiLeaks wereldnieuws na de publicatie van een omstreden video.

Daarop is te zien hoe een groep mannen, onder wie twee journalisten van het
persbureau Reuters, in de straten van Bagdad onder vuur wordt genomen door
een Amerikaanse Apachegevechtshelikopter. Bij het incident vielen ten minste
twaalf doden.

In mei werd de Amerikaanse defensieanalist Bradley Manning gearresteerd in
verband met de gelekte videotape. Behalve de tape zou Manning 260.000
geheime telegrammen aan WikiLeaks hebben gelekt. De analist zit nog steeds
vast op een legerbasis in Koeweit; het Pentagon (Amerikaanse ministerie van
Defensie, PA) overweegt hem aan te klagen wegens het onthullen van
staatsgeheimen.

Er is de Amerikaanse overheid veel aan gelegen verdere publicaties van
WikiLeaks te voorkomen. Veiligheidsdiensten pogen al langer de site het
zwijgen op te leggen. Het Pentagon maakt er geen geheim van Julian Assange
graag aan de tand te willen voelen.

Een andere bekende klokkenluider, Daniel Ellsberg, waarschuwde onlangs zelfs
dat Assanges leven gevaar loopt. Ellsberg lekte in 1971 de zogenaamde
Pentagon Papers, geheime documenten over de Vietnamoorlog.

In een interview met de Britse krant The Guardian zegt Assange zich geen
grote zorgen te maken, al mijdt hij de openbaarheid en hebben zijn advocaten
hem afgeraden naar de Verenigde Staten te reizen.

Intussen werkt WikiLeaks hard aan de publicatie van een volgende video, zo
blijkt uit een onlangs verstuurde e-mail. De nieuwe opnames zouden
gedetailleerde beelden bevatten van een dodelijke luchtaanval in Garani,
Afghanistan, in mei vorig jaar.

Volgens de Afghaanse overheid kwamen bij de aanval 140 burgers om het leven,
onder wie 92 kinderen. Het Amerikaanse leger stelde in eerste instantie dat
er 95 slachtoffers vielen, van onder 65 opstandelingen. Later erkende het
leger dat er vergissingen waren gemaakt.

Diverse websites melden dat WikiLeaks zijn computerservers inmiddels heeft
verplaatst naar IJsland. Wanneer de Garanivideo verschijnt, is onduidelijk.

www.wikileaks.org

"

Ach, Nederland is allang een vrijhaven voor Journalisten en Klokkenluiders.
Ze worden hier - zodra ze iets 'geheims' te melden hebben - steevast
vervolgt en anderszinds het leven onmogelijk gemaakt. "Fatsoen moet je doen,
immers ... :(

Henk Elegeert

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********