Een hardnekkige strijd om de beschaving

[Henk Elegeert]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

http://www.refdag.nl/artikel/1413109/Een+hardnekkige+strijd+om+de+beschaving.html

"
Een hardnekkige strijd om de beschaving

AMSTERDAM – De verschijning van Charles Darwins boek ”On the origin of
species” (1859) bracht in Nederland aanvankelijk weinig teweeg.
Geleidelijk aan werd echter duidelijk dat er aan zijn theorie
consequenties kleefden die de positie van de mens als ”kroon op de
schepping” aantastten. Soms gingen die ook liberalen en socialisten te
ver.

Het is voor dr. Janneke van der Heide een van de interessantste
thema’s in haar proefschrift, waarop ze woensdag aan de Universiteit
van Amsterdam (UvA) promoveerde: de manier waarop liberalen in de
negentiende eeuw een politiek en maatschappelijk programma
ontwikkelden om de negatieve gevolgen van het darwinisme
–determinisme, morele degeneratie, de strijd om het bestaan en de
”survival of the fittest”– tegen te gaan. „Wilde men van de beschaving
geen pandemonium maken, dan diende men een zeer hardnekkige strijd om
de beschaving te voeren.”

”Darwin en de strijd om beschaving in Nederland (1859-1909)” heet haar
studie dan ook. Het is de tweede dissertatie rond Darwin die dit jaar
verschijnt. Op 15 januari promoveerde Bart Leeuwenburgh in Rotterdam
op ”Darwin in domineesland”.
De twee proefschriften zijn „in goed overleg met elkaar” tot stand
gekomen, aldus Van der Heides promotor, prof. dr. P. de Rooij,
hoogleraar Nederlandse geschiedenis aan de UvA, gistermiddag. „Samen
vormen ze een prachtig tweeluik.”

In zijn slottoespraak vatte hij Van der Heides bevindingen nog eens
samen. „De bodem onder de samenleving leek als gevolg van Darwins
inzichten heel onzeker te worden. Van der Heide laat zien dat dit tot
in elk geval drie reacties leidde. Sommigen probeerden het gevaar stil
te houden. Anderen deden hun best om Darwin te temmen. Maar het meest
interessant waren toch de pogingen die werden ondernomen om op basis
van zijn theorie tot nieuwe ethische funderingen van de samenleving te
komen. Met tijdelijk en gedeeltelijk succes weliswaar, maar juist
daardoor werd het darwinisme een concurrent voor de gevestigde
religies.”


Vijand

Ligt in het verzet van „allerlei radicale christelijke stromingen die
Darwin als hun vijand zagen” niet de belangrijkste verklaring voor het
feit dat zijn gedachtegoed ook in Nederland zo populair werd? vroeg
prof. I. de Haan (Universiteit Utrecht), een van Van der Heides
opponenten, zich af. „Want waarom nu juist Darwin, in deze periode?”

Een van de oorzaken daarvoor lag „in de persoon van Darwin zelf”,
aldus de promovenda. „Hij was een vriendelijke verschijning, en kwam
in de pers naar voren als een echte pater familias, die uit een goed
milieu kwam, een christelijk nest ook. De tweede oorzaak ligt in de
grote kracht die er van zijn theorie uitging. Voor velen was het een
synthese die meer verklaarde dan alle eerdere theorieën.”

Neemt volgens Van der Heide inderdaad niet weg dat ook het verzet
vanuit „confessionele kringen” –rooms-katholieken en
orthodox-protestanten– er een bijdrage aan heeft geleverd. „Zij konden
er het opkomende atheïsme en ander verval in de maatschappij mee
verklaren. In die zin werd het voor hen een manier om zich een
identiteit te verschaffen.”

Vanaf het begin van de twintigste eeuw verdwijnt die weerstand meer en
meer en op dit moment is daar, aldus prof. De Rooij, eigenlijk alleen
nog sprake van in een deel van het orthodox-protestantisme, „met name
in de Verenigde Staten, en sommige stromingen binnen de islam. In
Nederland heeft Andries Knevel eerder dit jaar op verrassende en
opzienbarende wijze afscheid genomen van het creationisme van de EO.
Wat dat betreft, kan de actualiteit van dit proefschrift nauwelijks
over het hoofd worden gezien.”
"

FYI .. ;)

Henk Elegeert

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********