Pechtolds partijtje: Op pad met de herboren D66-leider Alexander Pechtold

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Bron:   Intermediair
Datum:  3 december 2008
Auteur: Hugo Logtenberg
URL:    http://www.intermediair.nl/artikel.jsp?id=1708706


Pechtolds partijtje
-------------------
Op pad met de herboren D66-leider Alexander Pechtold

Geniaal, gevat en gladjes: D66-leider Alexander Pechtold steekt weer lekker in
zijn vel, en zijn partij groeit met hem mee. 'Op naar het volgende feest!'

'Kleine partijen moeten altíjd mee kunnen doen aan de verkiezingen!', zegt
SP-leider Agnes Kant met overslaande stem. Alexander Pechtold, deze
novemberavond Kants opponent in een uitverkocht debatcentrum De Rode Hoed in
Amsterdam, ziet het met enige verwondering aan. Niemand heeft het tegendeel
beweerd. Dan komt de aap uit de mouw. 'Kleine partijen kunnen namelijk heel
groot worden', zegt Kant trots. Pechtold veert op, buigt naar voren en zegt:
'Ja. En ook weer heel klein.' De zaal lacht.

Zelfspot een doeltreffend wapen in de politiek, waar het draait om ego's en
zelfrelativering even schaars is als een IJslandse bank met spaartegoeden.
D66-leider Alexander Pechtold (43) weet dat als geen ander. Het is een
terugkerend ritueel in de weken waarin Intermediair hem volgde: hij grapt, het
publiek lacht (meestal). 'Op naar het volgende feest!'

Wie Pechtold een tijdje van nabij volgt, kan het niet ontgaan. Hier is een man
aan het werk met zelfvertrouwen. Een keer eerder in zijn carriere, als
lijsttrekker en wethouder in Leiden, stak hij zo goed in zijn vel als nu,
vertelt hij op een avond eind oktober. Hij is te gast bij organisatieadvies-
bureau Twynstra Gudde. In de zaal veertig consultants. Een dankbaar publiek. Op
de vraag wie er op D66 zou stemmen als er nu verkiezingen zouden zijn, steekt
bijna de helft van de aanwezigen zijn hand op. Pechtold glimt. 'Gelukkig zorgt
mijn vrouw voor de nodige relativering', zegt hij. 'Als ik op zaterdag de krant
pak en glunderend de kritieken lees, fluistert ze in mijn oor: "Vergeet je de
kattenbak niet leeg te maken?"'. In de zaal klinkt gegrinnik. 'Hij is vriende-
lijk, benaderbaar', luidt de conclusie na afloop. 'En een beetje gladjes.'

Een week later, op de avond van de Amerikaanse presidentsverkiezingen, zit
Pechtold in de Amsterdamse poptempel De Melkweg op een klein podium naast Felix
Rottenberg. De dominante PvdA'er doceert, Pechtold luistert aanvankelijk alleen.
Zijn kort geknipte, gelloze haar en zijn rusteloze gewip als hij weer een grap
heeft gemaakt, geven hem een bijna jongensachtig voorkomen. Dat treft. Het
publiek bestaat hoofdzakelijk uit twintigers. Als afsluiting van het gesprek
zegt Rottenberg tegen Pechtold: 'Ga zo door. Ik ben een liefhebber van je'.
Opmerkelijk. Twee jaar geleden noemde Rottenberg hem nog 'een nep-politicus' die
op 'onbeholpen wijze de politieke erfenis van Hans van Mierlo ten grave draagt'.
'Ach, iedereen glijdt nu met me mee', zegt Pechtold na afloop glimlachend. 'Maar
Felix is een van de weinigen die eerlijk tegen me heeft gezegd: "Als minister
vond ik je een lul, maar als Kamerlid doe je het geweldig".' Frits Wester, RTL's
anchorman in Den Haag, zei een week eerder in HP/De Tijd: 'Als minister vond ik
Pechtold een flapdrol, maar als Kamerlid is hij briljant. Hij is de oppositie-
leider.' Het doet hem goed, zegt Pechtold na afloop in De Melkweg. 'Maar ik moet
waken voor overmoed.' D66-medewerkers weten hoe reeel dat gevaar is. 'Als
Alexander in goede doen is, verschuiven zijn grenzen', zegt een van hen. 'Zijn
drang om grappig te zijn, dreigt dan onbeheersbaar te worden.'

Pechtold werd in juni 2006 leider van een partij in verval. Met donderend geraas
had D66 de coalitie met CDA en VVD na vier jaar verlaten en ook nu gold de
politieke wetmatigheid: wie breekt, betaalt. Van de zes zetels bleven slechts de
huidige drie over. D66 stond, niet het minst door Pechtolds eigen knullige
optreden als minister van Bestuurlijke Vernieuwing, door Hans Wiegel 'minister
van lege dozen' genoemd. Behalve de kiezers liepen ook de leden massaal weg. De
waarde van de door oud-veilingmeester beheerde inboedel, was verwaarloosbaar
geworden.

Maar wie iets van de wederopstanding van Pechtold wil begrijpen, moet terug naar
die dagen van smeulende partijrestanten.


Hysterie

Op een avond in juni 2006 vindt in Amsterdam het finale debat om het lijsttrek-
kerschap plaats tussen Pechtold en Lousewies van der Laan. Onderwerp van
gesprek: de stagnerende integratie van islamitische migranten in de Nederlandse
samenleving. Een onderwerp waarop Pechtold zich met een kalmerend verhaal wil
profileren ten opzichte van het alarmerende verhaal van zijn tegenstreefster.
Als Van der Laan tijdens het debat verwoordt waarom ze islamitische scholen wil
verbieden, heft Pechtold opzichtig zijn arm. Het sorteert het beoogde effect: de
cameralichten van RTL, Nova en NOS flitsen aan, en richten zich op hem. De arm
zakt, de elleboog landt op tafel en - zoals vaak als Pechtold een punt wil maken
- de vingertoppen van een hand komen samen 'Wij dienen de onderbuik van Geert
Wilders niet te stimuleren met dit soort discussies!', klinkt het opeens fel.
Van der Laan sputtert nog wat tegen ('Jij vindt dat ik dat doe?!'), maar het
punt is gemaakt. Als de lichten van de camera's zijn gedoofd, knipoogt Pechtold
naar een vertrouweling in de zaal. Zijn uithaal haalt alle journaals.

Het bespelen van de media is essentieel voor een politicus. Pechtold beheerst
het inmiddels tot in de finesses: hij serveert de media hapklare brokken. Het
maakt hem populair onder parlementair journalisten en levert de kleine fractie
onevenredig veel media-aandacht op. Niet in het minst doordat hij zich
voortdurend, en dikwijls als enige, verzet tegen zijn antipool, PVV-leider
Geert Wilders ('Maak die hysterie nou eens waar. Onderbouw het eens met feiten
en reageer niet alleen op incidenten').

'Uh, uh.' Partijvoorzitter Ingrid van Engelshoven weet zo snel ook geen andere
reden waarom mensen zich aanmelden als lid van D66, dan de persoon Pechtold.
'Hij is in ieder geval de belangrijkste reden', zegt ze, voorafgaand aan een
partijcongres in Zwolle, begin november. 'Alexander is heel duidelijk, zonder de
nuance te verliezen.' Nuance. Het is onlosmakelijk verbonden met de partij waar
overdenking tot kunst is verheven. Met Pechtold als uithangbord. Hij is D66. Hoe
doordacht (Fatma Koser Kaya) en grenzeloos overtuigd van eigen kunnen (Boris van
der Ham) de twee andere D66-Kamerleden ook zijn, 'het gaat om Pechtold', zegt
oud-minister Els Borst. 'Hij is wat de mensen van D66 zien. Zo simpel is het.'
Schuilt daar een gevaar in voor de partij? 'Nee hoor', zegt de ook aanwezige
oud-partijleider Jan Terlouw. 'En is het ooit anders geweest bij D66?'
Problematischer vinden de partijleden de afhankelijkheid van 'reddingsboei Geert
Wilders', al zegt niemand dat graag hardop. 'Waar Wilders ook fulmineert,
Alexander riposteert', heet het in D66-taal. Partijvoorzitter Van Engelshoven:
'Onze reddingsboei zou ik Wilders niet willen noemen. Meer een eerste redmiddel.'
Zonder Wilders was 'ons herstel vermoedelijk minder snel' gegaan, zegt ze. 'Dat
had Alexander goed door. Hij vond en vindt niet alleen oprecht dat Wilders moet
worden aangesproken op zijn uitlatingen, hij zag ook dat Wilders een kans was om
ons te onderscheiden.' Iets dat Pechtold overigens steevast ontkent. 'Het was
geen sprake van een tactische afweging. Zijn onmiskenbaar racistische uitspraken
stuitten me tegen de borst. Daarom kwam ik in het verweer.'

Terwijl het Zwolse congrescentrum volloopt, heeft Pechtold zich teruggetrokken
om zich voor te bereiden op zijn speech. Net als hij weer richting congreszaal
loopt, komt zijn politiek adviseur aanrennen met een mobiele telefoon. Zijn
vrouw aan de lijn. 'Jaaaaah?', klinkt het terwijl zijn grote ogen naar boven
draaien. Dan enigszins geirriteerd: 'Lieverd, de Volvo staat in de parkeergarage
tegenover het congrescentrum, meteen links.' Het is niet de enige Volvo die
middag. Binnen, in de congreszaal, wachten zeshonderd, veelal onberispelijk
geklede leden, op Pechtold. Voor het zover is, wordt er beschaafd geapplaudis-
seerd om de literaire spitsvondigheden van een ingehuurde puntdichter. D66 in
optima forma. Op de eerste rij verdringen zich ondertussen de partijprominenten.
Ook bij D66 heeft succes vele vaders. Een beleidsmedewerker van de partij ziet
het aan en zegt: 'Het is weer leuk om D66'er te zijn. Twee jaar geleden werd ik
in de kroeg meewarig aangekeken als ik zei dat ik voor de partij werkte. Nu is
het cool en willen ze weten hoe dat is.' Pechtold in het voorbijgaan: 'Mensen
bellen me op en publieke figuren spreken zich weer openlijk uit over hun steun
aan D66. Hoogleraren, bijvoorbeeld.' Zoals? Hij houdt even in, denkt een tel na
en zegt dan: 'Onlangs in Volkskrant Magazine nog een. Andre van Duin.' En weg
is hij. Omgeven door hem aanklampende partijgenoten. Iets verderop staat, met
stralend witte pareloorbellen, zijn vrouw. Hoe is het om te leven met een man
in de zevende hemel? Froukje Pechtold: 'Toen we net een relatie hadden, zei
Alexander tegen me: "Met mij wordt het nooit saai". Dat klopt.'


Lang geleden

In zijn congresspeech probeert Pechtold andermaal de D66-agenda te verbreden:
onderwijs ('Ambitie moed leidend zijn'), innovatie ('Dwing de markt te
investeren in duurzame energie') en Europa ('Dat kunnen we niet overlaten aan
linkse en rechtse populisten'). Wilders krijgt nog wel een sneer ('Rellen in
Gouda? Nooit meer wat van gehoord'), maar wordt niet meer bij naam genoemd.
D66 is meer dan een anti-Wilders partij, lijkt de boodschap. Onder muziek van
jazzmuzikante Nina Simone en luid applaus verlaat hij de zaal. Zijn adrenaline-
peil is tot pupilhoogte gestegen. De stemming in de wandelgangen is haast
euforisch. En dat is een tijd geleden voor de sociaalliberalen. 'Dat was nadat
we met VVD en PvdA het eerste Paarse kabinet hadden gevormd', zegt oud-staats-
secretaris Medy van der Laan zich. 'In 1994.'

Op druilerige maandagavond in november staat op de Keizersgracht in Amsterdam
een rij voor het praathuis De Rode Hoed. Binnen bespreken Pechtold en SP-leider
Agnes Kant in een kantoortje de onderwerpen van het eerdergenoemde, door NRC
Handelsblad georganiseerd debat. Kant tegen de gespreksleider: 'Het gaat toch
niet alleen over het buitenland, mag ik hopen? Ik wil nog wel even iets over
Bos' uitspraak zeggen.' De PvdA-leider heeft daags ervoor in het Journaal gezegd
dat als Nederland nog altijd de gulden had gehad, Nederland nu een nagenoeg
failliet land als IJsland zou zijn. Kant fel: 'Flauwekul!' Pechtold tegen de
gespreksleider: 'Jaah, als het aan Agnes had gelegen, zaten we nu nog aan de
gulden.' Kant: 'Ik krijg steeds meer zin in het debat.' Pechtold: 'Mooi zo. Ik
ook.' Als de meute van politici en hun begeleiding zich richting de zaal
begeeft, fluistert de directrice van De Rode Hoed tegen Pechtold: 'Je houdt het
toch wel een beetje luchtig?' Pechtold: 'Ja hoor. Agnes zorgt al voor de sombere
noot.'

In afwachting van het debat friemelt Pechtold aan zijn manchetknopen. Dit keer
zijn het oude, koperkleurige munten. Op andere dagen draagt hij zilverkleurige
munten. Pechtold: 'Een uit de hand gelopen hobby. Op eBay koop je ze voor een
habbekrats.' Een bezoeker, die ziet dat Pechtold wordt gevolgd door een man met
een notitieblok, spreekt Pechtold aan en vraagt bezorgd: 'Wordt u lastig
gevallen?' Pechtold bloedserieus: 'Ja.' Dan op fluistertoon: 'Het is een
journalist en die loopt de hele dag achter me aan.' 'De hele dág?', klinkt het
nu echt bezorgd. Pechtold: 'Ja, vierentwintig uur per dag.' Draait zijn hoofd
naar zijn schaduw en zegt: 'Gisteravond had je weer de verkeerde tandenborstel.'
Het klopje op de schouder van de bezoeker werkt bevrijdend. De man moet lachen.
Net als Pechtold. De zaal loopt intussen tot de laatste plaats vol. Pechtold
zondert zich achterin af en concentreert zich. Passerende partijgenoten die
hopen op een blik van herkenning van hun partijleider, merkt hij niet op. Dan,
net voor hij het podium op moet: 'Het wordt aftasten. Ik weet niet precies waar
haar zwakke plekken zitten. Ze zal het wel tot drie decimalen achter de komma
over de zorg willen hebben. Daar weet ze veel van, dus daar moet ik van weg-
blijven.'

Het wordt een vermakelijk debat. Kant is gedreven, soms zelfs verbeten, Pechtold
maakt zijn punten ('Privacy zegt Balkenende niets') en heeft al snel de lachers
weer op zijn hand. Hij lijkt een thuiswedstrijd te spelen in De Rode Hoed. Kant
na afloop: 'Dit is het clubhuis van D66'. Toch is de avond geen onverdeeld
succes voor Pechtold. Als de SP-leider hem 'jarenlange steun aan neoliberaal
beleid' verwijt, jij-bakt Pechtold: 'Als dat zo is, bent u een neocommunist.'
Zijn verwijzing naar de communistische wortels van de SP valt slecht bij het
publiek en bij Kant. Haar ogen spuwen vuur. Uit de zaal klinkt afkeurend
gefluit. De overmoed is tastbaar. Pechtold laat het er meteen bij en probeert
van onderwerp te veranderen. Hij voelt dat hij zijn hand heeft overspeeld.

Met een biertje in de hand ontvangt Pechtold na afloop desondanks niets dan
complimenten. 'Ik ga weer D66 stemmen. Keep it up!', zegt een man. Pas de
volgende avond bij het politiek cafe van de plaatselijke afdeling, morren
partijleden over Pechtolds uithaal naar Kant. Pechtold zelf beseft direct na
afloop van het debat wat er is misgegaan, maar weert af. Spontaan: 'Als zij mij
het neoliberalisme van de twintigste eeuw verwijt, wil ik haar wel even aan
haar partijverleden herinneren. Ik heb nog SP-raadsleden meegemaakt die zeiden:
"Eigen bevolking eerst" en "Haal het maar weg bij het grootkapitaal".' Hij trekt
er een vies gezicht bij. In de foyer nipt Agnes Kant aan een glas rode wijn.
'Zijn opmerking ging echt te ver.'


Piepjong

Tijdens fractievergaderingen van D66 blijkt dat tegenspraak niet uit Pechtolds
dagelijkse werkomgeving moet komen. Op een ervaren adviseur na, wordt hij
omgeven door (piep)jonge medewerkers. Het beperkte budget, een gevolg van wat
Pechtold zelf 'een overzichtelijke fractie' noemt, breekt de partij daarbij op.
'Ik ben van mening dat als een wet niet deugt, je tegen moet stemmen', klinkt
het. Pechtold zuchtend: Dat lijkt me een goed uitgangspunt.' Het is illustratief
voor het niveau. Pechtold declameert, de rest vult aan. Zo meldt de partijvoor-
zitter een aanhoudende toestroom van leden, waarop een besnorde senator waar-
schuwt voor het gevaar van gelukszoekers, al heten die in zijn woorden mensen
die de kleur van de partij mogelijkerwijs wat onduidelijker maken'. De opinie-
peilingen zijn de partij dankzij Pechtold aanhoudend gunstig gezind, maar het
Haagse fundament van de partij is wankel.

Na afloop van de fractievergadering, eind november, zit in de hal van de Tweede
Kamer een gesoigneerde oudere vrouw. Witte parelclips in haar oren, de lippen
zorgvuldig gestift. Het blijkt de moeder van Alexander Pechtold te zijn. Ze gaat
lunchen met haar zoon. Het komt er helaas maar 'hoogstzelden' van, vertelt ze.
'Terwijl hij het zo hard nodig heeft'. Moet hij worden bijgestuurd? 'Als
politicus niet. Wel als huisvader. De laatste tijd loopt hij er de kantjes van
af.'

--------
(c) 2008 Intermediair

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********