Het hofjournaille van de oranjes

[Antid Oto]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

http://www.ravagedigitaal.org/index.htm?2007/deel1/dwang/preutsheid.php~mainFrame

Als gevolg van de kritiekloze houding van de pers én politiek kan de
monarchie als ondemocratische staatsvorm weelderig gedijen. Een
mediacode en andere afspraken met invloedrijke media maken de positie
van de koningin en het kroonprinselijk paar onomstreden. Slechts een
enkel roddelblad bijt van zich af.

door Alex van Veen

De hoogzwangere prinses Máxima bracht begin april met haar dochters een
bezoek aan de Keukenhof. Het gezelschap werd rondgeleid door de
directeur van onze nationale tulpenattractie. Het ANP zette van het
bezoek foto's op het verspreidingsnet, die een uur later alras werden
ingetrokken. Dat gebeurde op last van de Rijksvoorlichtingsdienst (RVD),
dé spreekbuis van het koningshuis. "Het waren foto's van een particulier
bezoek en daarmee wordt de mediacode geschonden. De afspraken zijn
duidelijk", aldus Chris Breedveld van de RVD in het Algemeen Dagblad.

In die koninklijke mediacode, die door de meeste media gedwee wordt
opgevolgd, staat onder meer: 'De persoonlijke levenssfeer van de leden
van het koninklijk huis wordt gerespecteerd, dat wil zeggen, dat zij er
op mogen vertrouwen met rust gelaten te worden op de momenten dat zij
niet op grond van hun officiële functies naar buiten treden. Dit geldt
derhalve ook voor de minderjarige leden van het koninklijk huis (tot en
met schooltijd; eventuele vervolgopleidingen).'

Mediacode

Daags voor de geboorte van prinses Alexia in juni 2005 heeft de RVD
eenzijdig deze mediacode uitgevaardigd. De code kent een belonings- en
bestraffingsmechanisme, zoals weerspannige hondjes met snoepjes worden
opgevoed. De media die de persoonlijke levenssfeer van de leden van het
koninklijk huis respecteren, zullen als beloning worden uitgenodigd voor
mediamomenten rondom het koninklijk huis die tot de persoonlijke
levenssfeer behoren. Zij die dat nalaten, zullen van die mediamomenten
worden uitgesloten.

De Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) maakte "ernstig
bezwaar" tegen de mediacode. Hoewel ook de NVJ van mening is dat de
privacy van leden van het koninklijk huis dient te worden gerespecteerd,
staat men op het standpunt dat journalisten daarbij een eigen
verantwoordelijkheid hebben. "Het is de taak van journalisten en
cameramensen de samenleving te informeren over personen die een
specifieke rol voor die samenleving hebben." In tegenstelling tot de RVD
vindt de NVJ dat de mediacode de vrijheid van meningsuiting in de weg staat.

Ook mediadeskundige Gerard Schuijt heeft bedenkingen. Hij vindt het veel
te ver gaan om in het geval van de Oranjes de persoonlijke levenssfeer
zo op te rekken dat bijna alles eronder valt. Want tegenover het recht
op privacy staat volgens hem het recht op vrije informatievergaring. "We
moeten niet toe naar een geregisseerde werkelijkheid", zegt hij in het
AD. Schuijt denkt daarom dat het veel zinniger zou zijn het hinderlijk
achtervolgen door fotografen strafbaar te stellen.

"De invoering van een mediacode, waarin wordt gesteld wat de pers wel en
niet mag, is geen vruchtbare oplossing om de hond terug in zijn hok te
krijgen", zegt mediahistoricus Marcel Broersma van de Rijksuniversiteit
Groningen in het Reformatorisch Dagblad. Hij vindt dat als leden van het
koninklijk huis zich in de openbaarheid begeven, zij de last van de
publiciteit moeten dragen. "Met de mediacode morrelt het hof aan het
recht op vrije nieuwsgaring, een van de democratische grondrechten."

Dat het koningshuis de berichtgeving stuurt is "voor een overheidsdienst
en publieke, uit belastinggeld betaalde ambtsdragers principieel onjuist
gedrag, dat blijkbaar wordt goedgekeurd door de verantwoordelijke
ministers", aldus Broersma. Hij vindt dat het recht te bepalen welke
informatie in het algemeen belang is, nooit bij het onderwerp van de
berichtgeving zelf kan liggen. "Dit komt in eerste instantie toe aan de
media, en in tweede instantie aan de rechter. Dat de Oranjes dan af en
toe hun recht op privacy via een juridische procedure moeten halen, is
de prijs die zij betalen voor hun publieke functie in een democratie."

Roddelbladen

Privé had de eer om op basis van de mediacode als eerste, en voor zover
bekend tot nu toe als enige blad uitgesloten te worden voor een
mediamoment. Dit omdat het blad de mediacode terecht niet wenst te
onderschrijven. Het blad werd juli 2005 medegedeeld niet welkom te zijn
bij voor een fotosessie ­ waar overigens de rest van de vaderlandse pers
wel voor uitgenodigd werd ­ in de tuin bij Villa Eikenhorst, waar het
kroonprinselijk paar, terwijl het zijn beide dochters toonde, het
Nederlandse volk bedankte voor de reacties op de geboorte van hun tweede
dochter.

Er werd tot eind vorige eeuw veelal met de nodige dedain gesproken en
geschreven over de wijze waarop weekbladen als Weekend, Privé en Story
berichten over de koninklijke familie. Tegenstanders van de monarchie
nemen de 'roddelbladen' niet serieus. In grote lijnen terecht, aangezien
de meeste publicaties deels op geruchten zijn gebaseerd. Niet gehinderd
door journalistieke spelregels hebben de populaire roddelbladen vrij
spel. Dit biedt deze bladen de mogelijkheid de leden van het koningshuis
zowel te bejubelen als te beschimpen.

Edoch, door niet open te staan voor wederhoor werkt het koningshuis deze
voornamelijk op geruchten gebaseerde publicaties goeddeels zelf in de
hand. Paleis Huis ten Bosch, verblijfplaats van koningin Beatrix, is een
gesloten bastion. Vergelijkbaar met de wekelijkse praatsessies tussen de
premier en de koningin. Je weet dat ze plaats hebben, maar over de
materie die er besproken wordt, komt zelden iets naar buiten. Tenzij een
van de betrokkenen uit de school klapt.

Zoals prinses Margarita de Bourbon de Parme, oudste dochter van prinses
Irene, en Edwin de Roy van Zuydewijn. Na hun huwelijk in 2001 meldde de
pers dat de vader van Margarita was weggebleven omdat Edwin zich ten
onrechte zou uitgeven voor baron. Ook zou het paar de rekening voor het
huwelijk niet hebben betaald.

In een geruchtmakend vraaggesprek met HP/De Tijd en Der Spiegel haalde
het getergde echtpaar z'n gram. Snakkend naar rechtvaardigheid, en een
smak geld, werd koningin Beatrix ervan beticht de lastercampagne in gang
te hebben gezet. Zo zou het sociale dienst-dossier van De Roy van
Zuydewijn in handen zijn gekomen van de koningin en zou het echtpaar
frequent worden afgeluisterd.

De serie publicaties uit 2003, die de geschiedenis zou ingaan als de
Margarita-affaire, leidde tot verontwaardigde reacties. Opvallend genoeg
echter nam niet de RVD het op voor de vorstin, maar de 'serieuze pers'
in de vorm van gevestigde namen als Elsbeth Etty en Bas Heijne (NRC),
John Jansen van Galen (Het Parool), Jan Blokker (de Volkskrant) en
Willem Breedveld (Trouw), doorgaans toch mensen die zich als linkse
opiniemakers profileren.

Deze coryfeeën spraken er schande van dat HP/De Tijd klakkeloos de
beschuldigingen van Margarita en Edwin over had genomen, zonder de
feiten te verifiëren. Alsof dat laatste überhaupt mogelijk zou zijn
geweest. John Jansen van Galen ging in zijn kritiek zo ver dat hij een
open brief schreef aan Beatrix waarin hij zich zei te schamen dat hij
journalist was. De voortdurende schending van de privacy van de koningin
beviel hem niets.

Greet Hofmans

Volgens journalist Thieu Vaessen (HP/De Tijd) bestaat er in Nederland in
de 'serieuze pers' geen traditie om kritisch over het koningshuis te
berichten. 'En al helemaal niet als het gaat om onaangename kwesties',
schreef Vaessen in 2003. Het was geen toeval dat het Duitse weekblad Der
Spiegel in 1956 als eerste berichtte over de huwelijksproblemen van
koningin Juliana en prins Bernhard, als gevolg van de invloed van
gebedsgenezeres Greet Hofmans.

Begin jaren '50 verklaarde de NVJ zich akkoord met een aantal door de
koningin opgestelde regels en voorschriften aangaande
Oranje-berichtgeving. Nagenoeg alle hoofdredacteuren gaven gehoor aan
het verzoek van premier Drees om niets over de zaak Hofmans te
publiceren. Het was The Wall Street Journal die twintig jaar later als
eerste meldde dat een 'hoge Nederlandse functionaris' (prins Bernhard)
steekpenningen zou hebben aanvaard van de Amerikaanse vliegtuigfabrikant
Lockheed.

In vorige eeuwen was de Nederlandse journalistiek heel wat minder
terughoudend. Omstreeks het midden van de negentiende eeuw verdween een
reeks journalisten in de cel wegens majesteitsschennis. Het meest
markante voorbeeld hiervan was de anarchist Domela Nieuwenhuis, die in
1886 veroordeeld werd tot een jaar gevangenisstraf omdat hij in het
weekblad Recht voor Allen het stuk Uit het leven van Koning Gorilla had
geschreven dat bestond uit één enkele kop: 'Het leven van Koning Willem
III, de Grote, in al deszelfs hoge betekenis voor het volk geschetst'.
De begeleidende blanco kolommen suggereerden dat de vorst zijn
onderdanen niets te bieden had…

De instabiele relatie tussen pers en koningshuis komt voort uit een in
1848 ingevoerde grondwetsherziening die de koning politiek onschendbaar
verklaart. Sindsdien mogen leden van het koninklijk huis zich niet meer
publiekelijk voor hun gedrag verantwoorden, op straffe van een
constitutionele crisis.

Pas in de jaren '60 van de vorige eeuw, toen het gedachtegoed van provo
de redactieburelen bereikte, kreeg de monarchie kritiek te verduren. Dit
heeft er volgens Thieu Vaessen niet toe geleid dat de media op een
serieuze manier aandacht aan het koningshuis gingen besteden. 'Nadat de
kritiek was weggeëbd, bleef in de serieuze pers het idee heersen dat de
monarchie een anachronisme is dat geen aandacht verdiende', aldus
Vaessen in HP/De Tijd.

Zo kon het volgens Vaessen gebeuren dat NRC Handelsblad de primeur over
de verbroken relatie tussen Willem-Alexander en Emily doorspeelde aan De
Telegraaf. Onder met name de oudgedienden van de Volkskrant ontstond
commotie nadat de hoofdredactie besloten had als eerste de volledige
naam van Máxima Zorreguieta te vermelden. Nieuws over het koningshuis
staat voor de serieuze pers gelijk aan roddel.

Koninklijke pers

De zichzelf serieus noemende pers richtte in 2002 de Vereniging
Verslaggevers Koninklijk Huis op. Dit clubje hofjournalisten, waarvan
Jan Hoedeman van de Volkskrant voorzitter is, heeft tweemaal per jaar
een informeel gesprek met Willem-Alexander en Máxima. Doel hiervan is om
de fotosessies en reisreportages aangenamer te laten verlopen. De
kroonprins houdt net als z'n moeder de regie over zijn eigen publiciteit
graag in handen. En de 'onafhankelijke' pers is als een kind zo blij dat
het op de eerste rij mag staan.

Mede hierdoor is in de recente periode een rooskleurig en vertekend
beeld ontstaan van het koningshuis: liberaal, sociaal bewogen en
kunstzinnig. Tot dat in 2003 het heersende beeld van de Oranjes in de
media wreed werd verstoord door prinses Margarita. Echter, de manier
waarop columnisten en commentatoren haar uitspraken hebben ontvangen,
doet Vaessen denken aan de manier waarop Pim Fortuyn door de media en
intellectuelen is bejegend: negatief en agressief. 'Weldenkend Nederland
wierp zich andermaal op als verdediger van de gevestigde orde', aldus
Vaessen.

Toch waren er de afgelopen jaren ook momenten dat de media massaal op
een koninklijke kwestie doken. Het meest aansprekende voorbeeld is de
vader van Máxima, Jorge Zorreguieta, die gedurende het misdadige
junta-bewind van Videla in Argentinië als minister van landbouw heeft
gediend. De pers ging dusdanig te keer dat premier Kok er namens de
koningin aan te pas moest komen om de journalisten op het matje te
roepen. En het hielp, als makke lammetjes zo gedwee.

De negatieve publicaties over Jorge Zorreguieta stonden in schril
contrast met de propagandistische wijze waarop met name de NOS, onder
tegenstanders van de monarchie Nationale Oranje Show genoemd, verslag
deed van de kennismakingstournee van Máxima in gezelschap van
Willem-Alexander. De staatsomroep NOS brengt zo'n beetje elke
koninklijke scheet live in beeld, zoals het keurig in de statuten van de
Omroepwet is vastgesteld. Maar nergens staat omschreven dat de NOS, waar
Willem-Alexander op aandrang van zijn moeder als kleine jongen al kind
aan huis was, zich als het schoothondje van de Oranjes dient te gedragen.

Leugen regeert

Een journalistiek dieptepunt werd eind 2004 bereikt in de vorm van een
interview in de Volkskrant met prins Bernhard, die een paar maanden
eerder de pijp aan maarten had gegeven. Nou ja, interview, het was
eerder een monoloog van een stokoude man die volop in de gelegenheid
werd gesteld zo'n beetje alle aantijgingen die in de loop der jaren aan
zijn adres waren geuit te weerspreken. Bernhard sloeg terug! Waarmee het
blazoen van een foute man enigszins werd opgepoetst, met dank aan de
Volkskrant. Een van de interviewers was opperhofjournalist Pieter
Broertjes, wiens vader bevriend is geweest met de voormalige SS-er.

Als gevolg van de kritiekloze houding van de pers én politiek kan de
monarchie als ondemocratische staatsvorm gedijen. Een peperdure
poppenkast met vergaande en niet te controleren politieke invloed. Dat
zelfs de Socialistische Partij de afschaffing van de monarchie inmiddels
uit haar verkiezingsprogramma heeft geschrapt, zonder dat dit tot rumoer
binnen de partij heeft geleid, spreekt boekdelen. De koningin heeft haar
perslakeien stevig onder controle. De leugen regeert, zoals Beatrix het
op een feestje van hoofdredacteuren zo treffend wist te verwoorden.

Dit artikel is een geactualiseerde versie van 'Beatrix en haar
hielenlikkers' uit Ravage, april 2003.
Het verschijnt komende maand in het meinummer van Republikein.

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********