Koerscrisis: De Graaf: 'Dit gaat over het overleven van D66' 2/2

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Bron:   NRC Handelsblad
Datum:  23 juni 2006
URL:    http://www.nrc.nl/binnenland/article356980.ece
Auteur: Petra de Koning
Ref:    Stelling: Het maakt niet uit wie lijstrekker wordt. D66 is allang
        overbodig
        http://www.nrc.nl/binnenland/article243504.ece


Misschien overleeft er een partij
---------------------------------
Interview met Thom de Graaf over de verkiezing van een nieuwe lijsttrekker voor
D66

Leiden 23 juni.D66 kiest morgen een lijsttrekker. Maar er staat meer op het
spel. Thom de Graaf, de vorige lijsttrekker: 'Dit gaat over het overleven van
D66."

Ruim een jaar zei Thom de Graaf in het openbaar niets over zijn partij, D66. Hij
wilde, zei hij, niet over zijn graf heen regeren. En hij wilde vooral niet de
indruk wekken rancuneus te zijn.

In maart 2005 trad Thom de Graaf af als minister voor Bestuurlijke Vernieuwing
(en vice-premier), omdat de PvdA in de Eerste Kamer zijn voorstel voor een
gekozen burgemeester had weggestemd. Er bleef, vond hij, te weinig voor hem
over.

Morgen kiest D66 een nieuwe lijsttrekker. En nu wil Thom de Graaf, die zelf
lijsttrekker was bij de verkiezingen van 2002 en 2003, wél over D66 praten.
'Nu gáát het ergens over. Het gaat over het overleven van D.' Oeigenlijk,
zegt hij, gaat het erom hoe D66 overleeft. 'Misschien overleeft er een partij,
maar de vraag is dan of die noodzakelijk is.'

De Graaf was de afgelopen weken bij de debatten die de partij organiseerde
tussen de kandidaat-lijsttrekkers. Ze gingen over bijzonder onderwijs, les in
condoomgebruik op school. Symboolonderwerpen, vindt hij. 'Interessant, maar
niet het meest relevant als je een lijsttrekker van D66 moet kiezen.' Het ging
volgens De Graaf ook veel te vaak over de volgende verkiezingen - en wie zich
dan het beste staande zou houden tussen PvdA-leider Wouter Bos en VVD-lijst-
trekker Mark Rutte. 'De kernvraag zou nu moeten zijn: waar stáát dpartij
voor? Wat is het wezen van D66? In de campagne heb ik dat gemist.'

Het wezen van D66 is niet de gekozen burgemeester of een nieuw kiesstelsel, zegt
hij. 'Die ideeen zijn zo in te wisselen voor andere. Het gaat om de verhouding
tussen individu en overheid, om de zeggenschap van de burger over de staat.
Want dát is democratie'

Zulke ideeen zijn 'niet modieus' en er zijn 'natuurlijk ook andere belangrijke
onderwerpen'. 'Maar in ons denken staat centraal hoe mensen zich verbonden
voelen met de staat, wat burgerschap eigenlijk is. De kern van D66 is dat wij
ons daar druk over maken.'

Dat een partij dat doet, is urgenter dan ooit, vindt Thom de Graaf. 'In 1966
richtten we ons tegen de regentensfeer in het land. Nu moeten politici opboksen
tegen wantrouwen, onverschilligheid en ontkenning van de politieke democratie.
Daar kun je je schouders niet over ophalen. Dat is een levensgroot probleem.'

Dáár zou het over moeten gaan in de partij'Maar het gaat er totaal niet
over. Alleen maar in die zin dat er af en toe een prominent is die zegt: ach,
die bestuurlijke vernieuwing, dat hoeft niet meer zo.'

De belangrijkste kandidaten voor het lijsttrekkerschap van D66 zijn fractie-
voorzitter Lousewies van der Laan en Alexander Pechtold. Pechtold volgde De
Graaf vorig jaar op als minister.

Volgens De Graaf vertegenwoordigen zij twee richtingen in de partij. 'Je hebt
een stroming die vindt dat wij pur sang een liberale partij zijn. Daar hoort
Lousewies bij. Zo'n partij die het heeft over ontplooiing en emancipatie van
het individu. Daarin zijn wij niet uniek, maar wij tamboereren wat meer op
rechten voor groepen als homo's en vrouwen.'

Lousewies van der Laan zegt ook dat ze het verleden van D66 'niet zo interes-
sant' vindt. 'Ze stelt andere dingen centraal dan onze analyse van democratie.
Dat is legitiem, maar het is niet mijn keuze. In the long run is het niet de
goeie weg voor D66.'

Wat gebeurt er dan? 'Ondanks hier en daar een kleine opleving zal de noodzake-
lijkheid van D66 verdwijnen. Er is dan niet meer in elk geval een partij die
altijd en overal aandacht vraagt voor de kwaliteit van de democratie. Wat
onderscheidt ons dan nog van andere partijen? We zijn ietsje minder etatis-
tisch dan de PvdA en wat minder voor marktwerking dan de VVD. Het zal waar-
schijnlijk een partij zijn waar ik lid van ben en waar ik op stem, omdat die
het meest bij mij past. Maar het zal niet meer een partij zijn die ik echt
nodig vind, omdat die tegenover het politieke systeem staat.'

Alexander Pechtold staat volgens De Graaf voor de richting in de partij die de
analyse over staatkundige verhoudingen nog wél belangrijk vindt.'Dat gevoel
heb ik. Hij heeft het ook hier en daar wel gezegd. En hij had het erover in zijn
toespraak toen hij zich kandidaat stelde. Daarom heeft hij mijn voorkeur.' Dat
het er in de campagne voor het lijsttrekkerschap verder niet over ging, valt
Pechtold niet te verwijten, vindt hij: 'Je bepaalt het debat niet in je
eentje.'

Volgens Thom de Graaf was het 'leuk voor de kleur en de charme van de partij-
democratie' dat er ook nog zes andere, onbekende kandidaten meededen. 'Maar
erg jammer voor de kwaliteit van het debat.'

Hij vindt ook dat de partij tijdens debatavonden te vaak koos voor 'lollige
vragen'. 'Het ging dan bijvoorbeeld even over veiligheid en dan meteen weer
over iets anders. Mensen hadden vast een leuke avond, maar vermaak zou niet het
criterium moeten zijn.'

De campagne leidde ook niet tot extra zetels in de peilingen, zoals bij de VVD.
De Graaf: 'De VVD is een grote partij, die niet in moeilijkheden verkeert,
zoals D66. Dat is een fundamenteel ander beeld.'

Was het dan wel verstandig van de partij om de lijsttrekker nu te kiezen en
niet in het najaar, zoals de bedoeling was? De crisis in de partij over de
Afghanistan-missie, waardoor Boris Dittrich aftrad als fractievoorzitter, is
nog maar net voorbij. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in maart raakte D66
ruim een derde van de raadszetels kwijt. Thom de Graaf: 'Het is heel dapper
van de partij om het nu te doen. Of het geslaagd is, weet ik niet.'

Morgen kiezen de leden van D66 een lijsttrekker voor de Kamerverkiezingen van
2007. Van de acht kandidaten maken fractievoorzitter Lousewies van der Laan en
minister Alexander Pechtold veruit de meeste kans.

Lousewies van der Laan presenteert zich sinds het begin van de campagne als
kandidaat van de 'gewone leden'. 'Anderen', zei ze tijdens haar kandidaatstel-
ling vorige maand, 'zijn beter in het verwerven van zoveel mogelijk steun van
partijprominenten.' Daarmee verwees ze naar Alexander Pechtold, die de steun
heeft van D66-oprichter Hans van Mierlo.

Maar ook Lousewies van der Laan krijgt steun van leden uit de partijelite.
Oud-partijleiders Jan Terlouw en Boris Dittrich steunen haar.

Wat voor haar spreekt, zeggen sommige D66'ers, is dat ze als fractievoorzitter
in de campagnetijd vrijuit kan spreken. Om die reden steunt bijvoorbeeld
Kamerlid Boris van der Ham haar, al is hij het 'inhoudelijk meer eens met
Pechtold' en noemt hij Van der Laan in sommige onderwerpen 'afstotend dram-
merig'.

De steun van partijprominenten voor een van de twee kandidaten gaat meestal niet
van harte. De meesten vinden dat er niet (of nauwelijks) inhoudelijke
verschillen aan het licht zijn gekomen tussen Van der Laan en Pechtold.

Ook is er irritatie over de felheid van de debatten. Zo noemde Van der Laan
Pechtold in De Telegraaf 'niet meer geloofwaardig' als kandidaat-lijsttrekker.
Van der Laan: 'Hij zegt: 'Ik ben de man van de analyse en Lousewies is van de
oneliners'. Dat is raar en ongeloofwaardig. Ik pik dat niet!' Pechtold
reageerde hier woedend op. 'Zo word ik buiten iedere discussie geplaatst.'

Een van de belangrijkste thema's tijdens de campagne was het bijzonder
onderwijs. Lousewies van der Laan zei dat ze af wilde van het islamitisch
onderwijs. Daarmee stelde ze Grondwetsartikel 23 ter discussie, dat burgers de
vrijheid geeft zelf een school te stichten.

Alexander Pechtold vindt dat de vrijheid van onderwijs óók voor moslims geldt.
Hij zei: 'Wij dienen de onderbuik van Wilders niet te stimuleren door dit
soort discussies.'

De circa 11.000 leden van D66 kunnen tot en met vandaag een stemformulier
inleveren. Zij mogen de acht kandidaten in volgorde van hun voorkeur plaatsen.
Wie geen stemformulier inlevert, kan stemmen op het partijcongres van morgen.

------------------------------------------------------------------------------

Simone Kuiter (31), oprichtster van de stichting For Love And Grow (FLAG):
'Diep van binnen voel ik dat ik dit moet doen, dat komt voort uit mijn
verlangen naar een samenleving waarin de macht weer wordt teruggeven aan haar
inwoners. Waarin mensen zelf verantwoordelijk zijn voor het te voeren beleid,
daar de benodigde middelen voor krijgen en kunnen aanwijzen wie dat beleid voor
hen gaat uitvoeren. Dat vraagt een geheel andere aansturing van een gemeente,
provincie, land, regio, continent en uiteindelijk de wereld als geheel.'

Lousewies van der Laan (40), fractievoorzitter: 'D66 moet weer een politieke
partij worden, in plaats van een partij die beleid maakt op de vierkante
millimeter. (...) Wat mij betreft is D66 geen one-issuepartij, maar een brede,
sociaal-liberale beweging. Ik geloof niet in een exclusieve club in een veilige
electorale niche; die niche bestaat al lang niet meer. Bovendien zijn ons
programma en onze lokale, landelijke en Europese vertegenwoordigers goed genoeg
om mensen in de hele samenleving aan te spreken. Sociaal-liberale partijen
elders in Europa laten zien dat het kan.

Alexander Pechtold (40), minister: 'D66 staat voor mij voor essentiele
waarden in het leven: vrijheid en kansen voor elk individu, bewust samen leven
en vooruitdenken. (...) Ons bestaansrecht ligt in de bijdrage die wij kunnen
leveren aan de veranderende wereld om ons heen; met onze opvattingen over
integratie, een eigen sociale hervormingsagenda, onze visie op Europa, en onze
permanente bemoeienis met onderwijs en innovatie, milieu en de democratie' .
Bij andere gelegenheden sprak Pechtold zich uit voor 'de noodzaak van
democratische veranderingen'.

Carlo Strijk (39), directeur: 'Terug naar de drie pijlers die het bestaans
recht vormen van de partij! Individuele ontplooiing, radicale democratisering
en pragmatische politiek! Dit hebben we nog (lang) niet bereikt in Nederland,
dus wij blijven bestaan en zullen daarvoor opnieuw strijden. (...) Debat en
discussie vormen als altijd de basis. We gaan, echter, ook heldere conclusies,
acties en evaluaties van het rendement bewerkstelligen.'

Ricardo Gomila Vergara (52), directeur en uitvinder: '[De nieuwe lijsttrekker]
moet het sociaal liberalisme ten diepste begrijpen, tot aan het meest abstracte
niveau toe. Pas dan is het mogelijk over welk concreet vraagstuk, hoe concreet
en klein dan ook, een coherente oplossing aan te dragen welke naadloos aansluit
op de Sociaal Liberale visie van D66. (...) Mijn wereldvisie [is] scherp en
diepgaand en sluit naadloos aan op een progressief liberale beweging.'

Andre van Wanrooij (37), ondernemer: 'Als iemand die maanden op straat heeft
moeten leven weet ik uit ervaring hoe belangrijk het krijgen van kansen is.
(...) De zelfstandige Nederlander verwacht van de politiek dat die hem in staat
stelt en helpt zijn eigen keuzes te maken. Het creeren van kansen en het
stimuleren van ieders mogelijkheden en talenten, met daarnaast het investeren
in een gezonde leefomgeving voor mens en dier, maakt D66 de partij voor de
toekomst. Niet alleen voor de 'bollebozen' maar ook voor de werkman, de
ondernemer, de student of de dakloze.'

Hein Westerouen van Meeteren (55), managementtrainer en publicist: 'Herkenbare
maatregelen die burgers in staat stellen het eigen leven in volle vrijheid vorm
te geven, zoals: adequate/betaalbare kinderopvang, makkelijker starten eigen
bedrijf, faciliterende overheid, kappen onnodige bureaucratie, stevig sociaal
vangnet, meer keuzen bij pensioen-regelingen en/of doorwerken, toegankelijke
scholen, goed onderwijs, hoogstaand en zo mogelijk gratis openbaar vervoer,
mondigheid in gezondheidszorg. En: referenda, gekozen burgemeester, gekozen MP,
vernieuwing kiesstelsel, digitale democratie.'

Jan Zelle (62), makelaar: 'De oorspronkelijke gedachten en uitgangspunten bij
de oprichting van D66 zijn nu na veertig jaar nog steeds actueel. Bestuurlijke
verandering en openheid naar de burgers toe, dat is wat de kiezer verlangt van
de volksvertegenwoordigers. (...) Ik wil: progressief beheer van belasting-
centen; garantie voor persoonlijke ontwikkeling in zowel onderwijs, loopbaan
als bij ouder worden; regionalisering van de macht en invloed van de burger op
de politiek; eenvoud van wetten, regels en handhaving.'

Thomas Carolus de Graaf (11 juni 1957) was van 27 mei 2003 tot en met 23 maart
2005 minister voor Bestuurlijke vernieuwing en Koninkrijksrelaties (en tevens
vice-premier). Hij stapte op toen de PvdA in de Eerste Kamer zijn voorstel voor
een gekozen burgemeester wegstemde. Van 1994 tot 2003 was Thom de Graaf
Tweede-Kamerlid voor D66. Van 21 november 1997 tot 23 januari 2003 was hij
fractievoorzitter.

Thom de Graaf studeerde rechten in Nijmegen (waar zijn vader burgemeester was).
Hij begon als wetenschappelijk medewerker aan twee proefschriften, een over de
burgemeester en de openbare orde, het andere over de minister-president. Beide
maakte hij niet af, omdat hij in 1985 overstapte naar het ministerie van
Binnenlandse Zaken. Van 1991 tot 1994 was hij daar 'plaatsvervangend directeur
politie'.

Thom de Graaf meldde zich in 1977 voor het eerst bij D66. In 1990 werd hij voor
D66 lid van de gemeenteraad van Leiden. Namens D66 was hij in datzelfde jaar lid
van de commissie-De Koning, die advies uitbracht over de minister-president. In
de Tweede Kamer was hij lid van de commissie-Van Traa, die onderzoek deed naar
opsporingsmethoden.

Thom de Graaf is getrouwd. Hij heeft twee kinderen.

--------
(c) 2006 PCM

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********