Trouw: Van Mierlo keert D66 mogelijk rug toe (interview)

[Dr. Marc-Alexander Fluks]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Bron:  Trouw
Datum: 30 maart 2005
URL:   http://www.trouw.nl/nieuwsenachtergronden/artikelen/1112072800384.html


Interview Van Mierlo / Gesjoemel met principes
----------------------------------------------
Politieke crisis
door Marcel ten Hooven

'Kotsmisselijk' wordt Hans van Mierlo van de suggestie dat de jongere
generatie D66'ers minder waarde aan democratische vernieuwing hecht dan de
grondleggers. Modernisering van de democratie is urgenter dan ooit, meent
hij. Hij is daarom zeer kritisch over het paasakkoord dat D66-leider
Dittrich met CDA en VVD sloot.

Hans van Mierlo dubt of hij nog een toekomst voor zichzelf ziet in D66. Op
het speciale ledencongres over het 'paasakkoord', aanstaande zaterdag, wil
de grondlegger van de partij klip en klaar van het bestuur horen of de
politieke strijd voor de vernieuwing van de democratie nog de
bestaansreden van D66 is. 'Is het antwoord 'nee', dan is D66 een andere
partij met een andere koers. Dan kan ik daar mijn conclusies uit trekken,
welke dat dan ook zijn. Niet alleen D66'ers, ook burgers hebben recht op
een helder, ondubbelzinnig antwoord op die vraag,'

Van Mierlo (73) is niet gerust op dat antwoord. Na een hoopgevend begin
volgt in het paasakkoord spoedig de ontgoocheling. In de eerste zin
erkennen de coalitiefracties CDA, VVD en D66 dat de democratische
legitimatie van het bestuur 'fundamentele versterking' behoeft. Maar Van
Mierlo ziet de urgentie die uit deze woorden spreekt niet terug in de
concrete maatregelen die de coalitie neemt om de verhouding tussen burgers
en politiek bij de tijd te brengen. Van het oorspronkelijke democratische
vernieuwingsproject van het kabinet-Balkenende is niet meer over dan het
voornemen de voorkeursstemmen van de kiezers bij de kamerverkiezingen van
2007 een iets zwaarder gewicht te geven.

Van Mierlo: 'Het is belangrijk dat CDA en VVD, de conservatieve fracties,
voor het eerst de noodzaak erkennen van een sterkere legitimatie van de
machtsvorming. Dat hebben ze nog nooit expliciet gedaan. Hun erkenning dat
er iets helemaal mis is met de democratie kan een doorbraak betekenen in
een vastgelopen discussie.'

'Ik heb wel een vergrootglas nodig om deze winst in het paasakkoord te
ontdekken. Want in de concrete uitwerking mis ik de overtuiging dat
vernieuwing van de democratie daadwerkelijk urgent is. Een groter gewicht
voor de voorkeursstem mag de band tussen kiezer en gekozene persoonlijker
maken, het verhelpt niets aan de ondergeschoven rol van de burger in het
machtsvormingsproces. Dat verandert alleen als hij de burgemeester en de
minister-president mag kiezen, of als hij dankzij een districtenstelsel
herkenbaar wordt voor de de politicus die hij kiest. Een groter gewicht
voor de voorkeursstem kan voor D66 geen alternatief zijn voor waar het
werkelijk om gaat.'

Van Mierlo is uitgesproken kritisch over de afspraak in het paasakkoord om
de gekozen burgemeester in de Grondwet vast te leggen. Zo'n grondwetsher-
ziening vereist in laatste instantie een tweederde meerderheid in het
parlement. PvdA-leider Bos heeft direct aangekondigd te weigeren CDA, VVD,
D66 aan die meerderheid te helpen, zoals de PvdA dat ook vorige week in de
Eerste Kamer deed. Het paasakkoord maakt de kans op invoering van de geko-
zen burgemeester dus eerder kleiner dan groter.

Bovendien is de consistentie in het beleid volgens Van Mierlo ver te
zoeken. D66-minister De Graaf is vorige week gevallen door zijn mislukte
poging om uit de Grondwet de passage te schrappen dat de Kroon de burge-
meester benoemt. Hij wilde de aanstellingswijze van de burgemeester in de
gewone wet regelen. Dan zou het mogelijk zijn de gekozen burgemeester in
te voeren met een meerderheid van de helft plus een, in plaats van de
tweederde meerderheid die een grondwetswijziging vereist.

Van Mierlo vindt het daarom onbegrijpelijk dat CDA, VVD en D66 nu weer
afspreken de invoering van de gekozen burgemeester in de Grondwet te
regelen. De enige verklaring kan zijn dat de coalitie de PvdA nogmaals te
kijk wil zetten als een partij die, door haar tegenstem, de burgers de
keuze van hun burgemeester onthoudt.

Van Mierlo: 'Deze afspraak brengt de verkiezing van de burgemeester
allerminst dichterbij, verpest de politieke verhoudingen met de PvdA en is
inconsistent. In wezen doet D66 nu precies hetzelfde wat het vorige week
de PvdA verweet. Ik neem het de PvdA kwalijk dat zij een principe heeft
verlaten omdat het haar niet uitkwam. Na dertig jaar strijd voor
verwijdering van de kroonbenoeming uit de Grondwet stemde de PvdA op het
moment supreme tegen.'

'Het verwerpelijke is dat politici in de PvdA, onder wie senator Ed van
Thijn, die weten hoe moeilijk het is een grondwetswijziging in Nederland
door te voeren, die kans voorbij hebben laten gaan. Het sprak boekdelen
dat op moment dat Van Thijn zijn hele fractie achter zijn 'nee' had, hij
wilde stemmen en geen nieuwe ronde in het debat aanvroeg om te proberen
het resterende geschilpunt met De Graaf weg te nemen. Uit respect voor Van
Thijn zal ik niet speculeren over zijn motieven. Maar ik kan zijn stem
niet rijmen met de standpunten die hij in het verleden uitdroeg, tenzij
irrationele gevoelens een rol hebben gespeeld. Wrok, of zo.'

'In het paasakkoord laat D66 zijn principe dat de aanstellingswijze van
de burgemeester niet thuishoort in de Grondwet opeens los. In dat opzicht
is haar optreden vergelijkbaar met dat van de PvdA. Dat gesjoemel met
principes staat me zeer tegen.'

'Mijn tweede kritische kanttekening bij deze afspraak is dat de coalitie
nu over de gekozen burgemeester de tegenstelling met de PvdA aanscherpt.
Daardoor krijgt een Grondwetsdebat dat juist het wegnemen van
tegenstellingen vergt, een gepolariseerd hart. Dat is onverstandig.'

'En wat me ten derde tegenstaat is dat D66 met deze afspraak een aanloop
neemt naar voortzetting van de coalitie met CDA en VVD. Een grondwetswij-
ziging kan pas worden afgerond na kamerverkiezingen, als de nieuw gekozen
volksvertegenwoordiging in tweede lezing erover oordeelt. Dat verplicht
de zittende coalitiepartijen ook na de verkiezingen aan elkaar. Ik vind
het nogal bezwaarlijk om al een voorschot op een nieuwe coalitie met CDA
en VVD te nemen, terwijl in D66 al zoveel gemengde gevoelens bestaan over
de politieke aard van dit kabinet en zijn beleid.'

Van Mierlo meent daarom dat D66 terug moet naar de onderhandelingstafel,
in een poging de afspraak te schrappen dat de gekozen burgemeester in de
Grondwet moet. Tenzij het bestuur op het congres hem ervan kan overtuigen
dat hij er met zijn observaties naast zit, is dat een voorwaarde die Van
Mierlo aan zijn instemming met het akkoord stelt.

'Mijn afkeer van het forceren van nieuwe verkiezingen is groot. Dat is
niet in het belang van het land. Ik heb a priori dus niet de wil het
akkoord te verwerpen. Maar niemand is gehouden tot het onmogelijke. Dus
als D66 niet meer op een overtuigende en geloofwaardige manier kan
deelnemen aan het kabinet, dan is het tant pis. Dan maar verkiezingen. Ik
wil overtuigende antwoorden van het bestuur op de kritiek die ik heb. En
dat vergt meer dan een pro-forma-antwoord dat D66 democratische
vernieuwing nog steeds heel belangrijk vindt.'

'Want ik ben zo langzamerhand kotsmisselijk van dat gepraat over de
jongere generatie die heel anders denkt over de missie van D66 dan de
oudere generatie. Dat móet D66 zich niet laten aanpraten. Democratische
vernieuwing is actueler dan ooit. Het electoraat gaat nu van hot naar her.
Dat komt doordat de politiek zich niet heeft aangepast aan de instorting
van het zuilenstelsel.'

'Het zuilenstelsel was destijds de informele democratie. De politieke
partijen waren de verbinding tussen deze informele democratie en de
formele. Dat zuilenstelsel is weg en geen partij, buiten D66, heeft een
poot uitgestoken om de burger een nieuwe verbinding te geven met de
formele democratie. Nog steeds zeggen de partijen tegen de kiezers dat ze
eens in de vier jaar moeten laten zien hoe dik hun zuil is. Dan zorgen zij
verder voor de rest. Dat is de voorbije werkelijkheid van de zuilenmaat-
schappij die desondanks de wereld van de politiek nog vormgeeft.'

'Politieke partijen zijn hartstikke gek als ze denken dat ze de moderne
burger kunnen binden met de formele democratie. Dat is de kern van de
zaak. Wie dat niet inziet is blind. Het is een gotspe om dan te zeggen dat
dit probleem niet zo erg is. Daarom maak ik me kwaad als wordt gezegd dat
de jongere generatie van D66 het helemaal niet zo belangrijk vindt.'

--------
(c) 2005 PCM

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********