VOC schepen en multikul

[Hein van Meeteren]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

De opvarenden vormden een gemêleerd gezelschap, afkomstig onder meer uit
de Republiek zelf, Duitsland, Scandinavië en andere landen rond de
Oostzee. De grootste groep bestond uit zeelieden (60%) en militairen
(30%). Verder waren er ambachtslieden en passagiers aan boord. Voor de
zeelieden begon het werk zodra het schip het ruime sop koos. Hoewel de
soldaten en ambachtslieden geworven waren voor werkzaamheden in Azië,
assisteerden zij tijdens de reis de zeelieden bij het wachtlopen en het
doen van reparaties. Voor de lagere rangen waren de leefomstandigheden
bijzonder zwaar. Terwijl officieren en passagiers de beschikking hadden
over aparte hutten, moest de bemanning plaats zien te vinden voor de
grote mast, in het ruim van het schip. In deze krappe, donkere en slecht
geventileerde ruimte hingen de hangmatten van zeildoek, met daarin een
matras, een hoofdkussen en een deken, dicht naast elkaar. Frisse lucht
kwam binnen door de geschutspoorten en luiken, maar met slecht weer
werden deze gesloten. Dergelijke omstandigheden waren een ideale bron
voor het ontstaan van allerlei ziekten.

Het voedsel aan boord was over het algemeen eentonig en arm aan
vitaminen. Bederf van proviand kwam veel voor als gevolg van de slechte
kwaliteit van de ingekochte waar; slechte bewaaromstandigheden in warme
en vochtige ruimen deden de rest. Het drinkwater vormde zo mogelijk nog
een groter probleem. Bij vertrek werd voldoende meegenomen voor vier
maanden. Door warmte en vervuiling nam ook de kwaliteit van het
drinkwater snel af. De bemanning was ingedeeld in vaste eetgroepen,
bakken genaamd, van zes tot zeven man. De leden van zo'n groep aten
gedurende de gehele reis gezamenlijk uit de bak die zij kregen
voorgeschoteld. Aan boord werd driemaal daags gegeten. Het ontbijt vond
plaats na het ochtendgebed, omstreeks acht uur, en bestond uit gort,
vermengd met pruimen of rozijnen, vaak aangelengd met water, bier of
wijn. Het middagmaal, rond twaalf uur, bestond uit gekookte erwten of
bonen met saus van boter of vet. Vier dagen per week werd dit aangevuld
met stokvis, twee dagen met spek en één dag met gepekeld rundvlees. Als
avondmaal werden de restanten van de middagmaaltijd genuttigd, aangevuld
met brood en bier. Vers vlees stond af en toe op het menu door de slacht
van enige meegenomen kippen en varkens. Ook werd onderweg wel verse vis
gevangen.

Naast de dagelijkse werkzaamheden was er tijdens de overtocht veel tijd
voor vertier. Zo werden er bij gunstig weer wel toneelstukken opgevoerd,
waarbij muziek gemaakt werd, gezongen en gedanst. Tevens werden er
gezelschapsspelen gedaan, zoals schaken en dammen. Kaarten en dobbelen
waren nadrukkelijk verboden en werden bestraft met een geldboete. Deze
sanctie was vastgelegd in de artikelbrief, die tijdens de reis elke vier
tot zes weken werd voorgelezen. In verband met brandgevaar was het roken
aan boord ook aan strikte regels gebonden. Bij kleine vergrijpen, waarop
een geldboete of lichte lijfstraf stond, zoals vloeken, het wegwerpen
van proviand en het slecht onderhouden van wapens, sprak de scheepsraad
vonnis. Deze bestond uit de schipper en de andere hoge
compagniesdienaren aan boord. Bij zware delicten sprak de 'brede raad'
recht. In de brede raad hadden de scheepsoverheden van de hele vloot
zitting. Zware vergrijpen werden vaak bestraft met forse lijfstraffen,
zoals doorhaling van de hand door een mes, van de ra lopen, kielhalen,
geselen en brandmerken. Het van de ra lopen en het kielhalen bestond uit
het de gestrafte in geboeide toestand meerdere malen van behoorlijke
hoogte in het water te laten vallen dan wel onder het schip door te
halen. Op aanzetten tot muiterij, doodslag en sodomie, dat wil zeggen
het verrichten van homosexuele handelingen, stond de doodstraf.

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66 uwvoornaam uwachternaam
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********