Districtenstelsel en gekozen premier?

[Herman Beun]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Henk Vreekamp schreef:

<knip punten 1 t/m 3>

Eens met Henks sociaal-economische kritiek. In het principeakkoord wordt
gekozen voor het gelijk houden van de belastingen en een terugkeer naar
begrotingsevenwicht binnen deze kabinetsperiode. Dat betekent dat alle
economische tegenvallers de komende jaren zullen worden opgevangen met
bezuinigingen. Volgens mij is dat pro-cyclisch beleid en hadden we daar
tijdens Balkenende-I nog forse kritiek op.

Het ontgaat me even waarom niet tegen de kiezer gezegd wordt: "Jullie
willen dat wij gaan investeren in onderwijs, zorg en veiligheid. Prima.
Jullie begrijpen echter ook dat dat geld kost. Daarom stellen wij voor
de inkomstenbelasting te verhogen met een paar procentpunt, zodat wij
het gewenste beleid ook echt kunnen voeren." Ontbreekt (naar ik aanneem
vooral bij VVD en CDA) daarvoor de moed? Toch is het al eerder gedaan:
Bij de vorige verkiezingen in het VK hebben onze Britse geloofsgenoten
met precies deze boodschap een ongekend aantal zetels gewonnen. Kiezers
en media vonden de LibDem-boodschap dat meer beleid, meer geld kost
geloofwaardiger dan de Labour/Tory leugen om met minder geld, meer te
doen. En terecht natuurlijk.

> 4. Er komt geen landelijk correctief referendum, [...]

Wel wordt de intrekkingswet voor de Tijdelijke Referendumwet (TRW) niet
ingediend, zodat deze blijft bestaan. Op dit moment is dat in de
praktijk waarschijnlijk te prefereren boven het vastleggen van het
referendum in de Grondwet, omdat ik niet verwacht dat VVD en CDA bereid
zouden zijn tot het slikken van en het referendum in de Grondwet en
lagere drempels dan in de TRW. Strategisch is het misschien zelfs
slimmer om eerst te proberen die idioot hoge handtekeningen- resp.
opkomstdrempels omlaag resp. weg te krijgen zolang het nog een gewone
wet is die makkelijker gewijzigd kan worden, en het referendum daarna
pas te verankeren in de Grondwet.

Wat ik me wel afvraag, is wat er gebeurt wanneer op 1 januari 2005 de
TRW automatisch afloopt. Daarover lees ik niets in het principeakkoord.
Het zal toch niet zo zijn dat D66 zitting houdt in een kabinet dat dat
laat gebeuren zonder de TRW met onbepaalde tijd te verlengen?

> [Een gematigd districtenstelsel naar Duits
> model lijkt me overigens wel prima en voldoende.

Mij niet! Ik maak me zorgen over de veelheid aan detail die nu al in het
principeakkoord staat. Bij het opzetten van een kiessysteem kan ieder
(schijnbaar) detail dat je vastlegt een beslissende, soms onverwachte en
ongewenste, invloed hebben op de uitkomsten ervan. De (nagenoeg)
vastgelegde afspraken lijken me ondoordacht en overhaast genomen. Ik
hoop echt dat Boris er nog in slaagt dit bij de formatiebesprekingen te
corrigeren.

Het is jammer dat dat Duitse kiessysteem steeds weer opduikt in de
discussies in Nederland -- net alsof er geen andere, betere en modernere
systemen bestaan:

- Het Duitse kiessysteem heeft in Duitsland de verwachting van een
sterkere relatie tussen kiezers en gekozenen niet waargemaakt. De
partijstem is er, net als in Nederland, allesoverheersend. Die, niet de
kandidaat, bepaalt tenslotte het aantal zetels dat de partij krijgt.
Verder kan de kiezer niet beinvloeden welke kandidaten via de lijststem
het parlement binnenkomen. In feite heeft de Duitse kiezer hiermee
minder invloed op de personele invulling van zetels dan de Nederlandse:
bij ons hebben kandidaten maar een kwart of de helft van de kiesdeler
nodig om met voorkeur gekozen te worden, in Duitsland moeten ze de hele
kiesdeler halen.
- De dubbele stem (een voor de partij, een voor een kandidaat) bouwt
tegenstrijdigheden in: welke van de twee moet immers de doorslag geven?
In Duitsland krijgt iedere kandidaat die de kiesdeler heeft gehaald in
zijn kiesdistrict een zetel ("Direktmandat"), ook als zijn partij op
basis van partijstemmen daarvoor "eigenlijk" niet genoeg zetels heeft
(in dat geval: "Uberhangmandat"). Dat lijkt logisch; de afwezigheid van
zo'n regel zou ook onrechtvaardig zijn. Maar tenzij iedere kiezer zijn
kandidaatstem en zijn partijstem op dezelfde partij uitbrengt (en dat is
vaak niet het geval) wordt de proportionaliteit daardoor natuurlijk
verstoord.
- Net als in Groot-Brittanie is in Duitsland per kiesdistrict slechts
een zetel te verdelen. Voor de kiezers in een kiesdistrict die op een
andere partij of kandidaat gestemd hebben, is er dus weinig reden zich
persoonlijk vertegenwoordigd te voelen.

Toegegeven, het principe-akkoord maakt nog geen definitieve keuze voor
het Duitse model. Gesproken wordt over "een of meer" kandidaten per
district, en over "een of twee" stemmen per kiezer (in het laatste geval
dus een op de partij en een op een kandidaat, zoals in Duitsland). Maar
de weg die kant op is wel ingeslagen, doordat veel journalisten (die er
ook maar de ballen verstand van hebben) de afspraken al zo benoemd
hebben, en in hun kielzog natuurlijk veel kiezers, zoals Henk hierboven.
Ik maak me zorgen omdat daarmee nu al een politiek fait accompli dreigt
te ontstaan.

Andere ondoordachte keuzes lijken in het principe-akkoord echter al wel
definitief. Zo wordt vastgehouden aan het totaal van 150 Kamerzetels, en
moet het totale aantal zetels van een partij evenredig blijven met het
totaal aantal stemmen op die partij. Met name die laatste keuze is
funest, omdat ze volstrekt strijdig is met het principe van meer
kiezersinvloed op de personele invulling van zetels. Immers, zelfs al
neem je uit het Duitse systeem de dubbele stem weg en laat je de
kandidaatstem ook het aantal partijzetels bepalen, dan nog blijf je
zitten met het probleem dat een stem op Nel Stemmentrekker ook Piet
Innercircle (die, hoewel een volstrekte onbenul, door het partijbestuur
op dezelfde lijst gezet is) aan een zetel helpt. Als kiezer krijg ik een
*beperktere* keus dan nu, omdat mijn stem een partij wel in het hele
land aan zetels helpt, maar ik alleen op de kandidaat in mijn regio
invloed kan uitoefenen. Stond daar dan nog tegenover dat de kandidaten
in mijn regio meer hun best moeten doen om stemmen te winnen, dan kon de
balans nog positief uitslaan. Maar ook dat is niet zo: Behoud van de
proportionaliteit creeert geen enkele 'incentive' (wat is het
Nederlandse woord?) voor partijen om de campagne op kandidaten of
regio's te gaan concentreren. Net als in Duitsland blijft het landelijke
aantal stemmen immers bepalend voor de zetelverdeling, en blijft het dus
effectiever en goedkoper om de campagne via de landelijke TV en
lijsttrekkers te voeren. Henk merkt op dat ook D66 nooit gebruik gemaakt
heeft van de al bestaande mogelijkheid om in de 19 kieskringen
verschillende lijsten in te dienen - welnu, zie hier niet alleen de
verklaring daarvoor, maar ook een onderbouwing voor mijn overtuiging dat
een Duits-achtig systeem weinig verbetering zal brengen.

Wie de kiezers echt meer invloed wil geven over de zetelinvulling, zal
het principe van landelijke proportionaliteit (en van kieslijsten) dus
echt moeten loslaten. Als het de bedoeling is dat kandidaten hun zetel
voortaan zelf verdienen, dan moet dat ook de doorslag geven, en mag het
ook niet zo zijn dat toch nog via een door de partij samengestelde
kieslijst anonieme kandidaten de Kamer in worden gesluist. En in plaats
van bij het Duitse kiesssyteem kom ik dan steeds weer uit bij het Ierse
STV, een veel moderner systeem waarbij de kieslijsten in feite door
iedere kiezer individueel worden vastgesteld (meer info via
http://users.skynet.be/herman.beun/democracy.html).

STV kan trouwens zelfs worden ingevoerd zonder tegelijk ook een
districtenstelsel in te voeren, hoewel dat niet mijn persoonlijke
voorkeur heeft. Om een voorkeurskeuze enigszins zinvol te maken, is het
m.i. toch nodig om het aantal verschillende kandidaten waaruit een
kiezer moet kiezen een beetje beperkt te houden. Voor dat doel (en niet
zozeer voor de regio-stem, want dat zie ik niet zo) ligt een
districtenststelsel (met meerdere zetels per district) het meest voor de
hand. De veel grotere vrijheid die STV de kiezer biedt (die kan zelf
zijn ideale kieslijst vaststellen, is daarbij niet gebonden aan
kandidaten uit een partij, en is ervan verzekerd dat zijn gehele stem
ten goede komt aan zijn kieslijst zonder ergens anders terecht te
komen), en het feit dat STV partijen en kandidaten wel dwingt tot het
voeren van individuele campagnes, wegen daar ruimschoots tegenop.

-------------------------------------------------------------
Herman Beun               http://users.skynet.be/herman.beun/
Herman.Beun at yucom.be                      Brussel, Vlaanderen
-------------------------------------------------------------
*representative democracy is a contradiction in 4 year terms*
-------------------------------------------------------------

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********