Pietje Bell is nog geen Cor van Hout

[Cees Binkhorst]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Een artikel dat door elke democraat gelezen moet worden.
(hiervoor is gratis registratie vereist)

http://www.nrc.nl/opinie/artikel/1045290303399.html
Voor- en tegenstanders van repressie moeten
zich ontdoen van hun ideologische veren en zich laten leiden door de
vraag welke vormen van repressie werken teneinde een dam op te werpen
tegen onveiligheidsgevoelens. Het antwoord luidt: zinvolle repressie,
meent Ybo Buruma.
[knip]
Dat slachtofferdenken is gemeengoed geworden. Ook al die burgers die
vinden dat dat hyperbewuste crimineeltje zelf verantwoordelijk is en
hard aangepakt moet worden, maken zich er schuldig aan. Wij voelen
ons onveilig, wij zijn slachtoffer of op z'n minst potentieel
slachtoffer. De rechtsstaat is er niet langer om ons tegen de
overheid te beschermen, het gaat nu om de bescherming van ons tegen
de ander, onze medeburger. Het nu demissionaire kabinet heeft goed
aangevoeld dat het veiligheid hoog op de agenda moest zetten.
[knip]
Tegelijkertijd heeft het rechtsapparaat zijn kwetsbare kanten
getoond. Dat werkt als een katalysator door in onze
onveiligheidsgevoelens. Wie wil, vindt bewijsmateriaal voor het idee
dat politie en justitie onze behoefte aan veiligheid niet
beantwoorden - sterker, niet optreden tegen criminaliteit. Denk aan
in de media breed uitgemeten zaken waarin echte boeven wegens
vormfouten vrijuit gingen. Die praktijk is in 1995 reeds wettelijk
gecorrigeerd, maar nog steeds menen veel mensen dat rechters
voortdurend criminelen laten lopen omdat de politie een juridisch
detail over het hoofd had gezien. Of denk aan de bewuste keuze van de
politie om niet tegen bepaalde lichte overtredingen op te treden. En
dat zijn juist die overtredingen die wij als potentiële slachtoffers
zien.
[knip]
De politiek-maatschappelijke roep om repressie heeft een te
verwachten tegenreactie gekregen. In een debat over de kwaliteit van
de rechtsstaat kan het er niet alleen om gaan dat de overheid de ene
burger beschermt tegen de andere, maar gaat het er ook om de burger
tegen fout overheidsoptreden te beschermen. Democratie en rechtsstaat
lijken steeds meer op gespannen voet staan. Het ontstane debat tussen
voor- en tegenstanders van repressie wordt sterk gehinderd door
politiek-historische sentimenten. Links heeft nog last van een
verleden waarin men in een kramp schoot bij de term 'repressie' en is
van de weeromstuit tegenwoordig bang voor soft te worden aangezien.
[knip]
Het is eigenlijk verbluffend hoeveel we op dit gebied weten. En het
is bijna even verbluffend hoe weinig we er gebruik van maken. Collega
Hans Crombag schreef enkele jaren geleden al dat het rechtsapparaat
zich niet langer kan permitteren om de empirische wetenschap buiten
haar deur te houden. Ook het klassieke argument van veel juristen dat
sociale wetenschappelijk onderzoek tegenstrijdige uitkomsten
oplevert, is steeds minder houdbaar.

Wij weten dat als het gaat om de kwaliteit van straffen dat een
nachtje in de cel ter afschrikking of survivaltochten voor jongeren
niet werken. We weten dat verhoogde surveillance in de buurt van een
verdachte of surveillance zonder helder doel niet werkt, we weten dat
buurtwachten niet werken. We weten dat intensieve surveillance bij
bewezen gevaarlijke plekken wel werkt, we weten dat het opsluiten van
veelplegers werkt, we weten dat gemeenschappelijke therapie voor
drugscriminelen in de gevangenis werkt, mits er follow-up is als ze
vrijkomen. De voorbeelden laten zien dat kennis zich niets aantrekt
van politiek-ideologische voorkeuren. Meer blauw op straat is onzin,
survivaltochten en buurtwachten zijn dat ook.

We zijn zelfs in staat om toekomstige criminelen vroegtijdig te
ontdekken. Recent heeft de World Health Organisation nog eens
bevestigd hoe belangrijk en bruikbaar hierop gericht onderzoek is
waarmee ook onderscheid kan worden gemaakt tussen de Pietje Bells en
de Cor van Houtjes. Het is dan zinloos straffen op te leggen aan een
lang getreiterd meisje dat een pestkop een draai om de oren geeft, of
een vijftienjarige jongen die twee appels bij de groentenboer pikt.
Daaraan wordt nu dure politie- en justitiecapaciteit verspild.
Besteed wel extra aandacht aan aantoonbaar riskante jongeren die nog
maar wat kleinigheden hebben geflikt. Het werk van politie en
jeugdwerk kan rationeler.
[knip]
Ondanks deze aanwezige kennis blijft de politiek, links en rechts,
haar eigen koers varen. Het strafrechtelijk klimaat is in de
afgelopen twintig jaar verhard, de WRR concludeert dat de misdaad
nauwelijks is afgenomen. Op het gebied van handhaving worden meer
cellen en cellen voor meer personen voorgesteld, dat betekent
toenemende druk voor gevangenispersoneel, minder aandacht voor
reïntegratie. Dat zijn over een tijdje weer meer afgestudeerden aan
de hogeschool van de misdaad, wat de gevangenis is, die met weinig
kansen terugkeren in de samenleving. Dat heet zinloze repressie.

Van politici en bestuurders wordt dus moed gevraagd. Goede politici
weten de behoefte aan veiligheid - zoals gezegd: een politiek feit -
te verbinden met kennis over wat werkt en niet werkt. De door burgers
gewenste aanpak van onveiligheid betekent niet dat bestuurders met
maatregelen komen die goed vallen bij een groot deel van de burgers.
De door de burgers gewenste aanpak van onveiligheid betekent wel dat
bestuurders met maatregelen komen die werken. Politici en bestuurders
moeten dus afstand durven nemen van burgers.

Politici moeten voor zinvolle repressie echter vertrouwen hebben in
de professional: de rechter, de aanklager, de politieagent, de
reclasseringsambtenaar. Dat is immers degene die zijn specifieke
kennis moet afstemmen op de concrete, individuele verdachte. Wat dit
punt betreft, is de huidige situatie zorgwekkend. De sociaal-
culturele status van alle posities binnen het veld van
maatschappelijke veiligheid staat onder druk. Rechters wordt een
gebrek aan onafhankelijkheid verweten. De politie heeft te maken met
negatieve beeldvorming. De reclassering wekt zelfs de indruk zijn
professionaliteit te hebben opgegeven om maar te ontkomen aan het
imago van Sjakie uit de familie Flodder.
[knip]
Ons rechtssysteem heeft altijd, en met reden, de rechten en vrijheden
van individuen als uitgangspunt genomen. Burgers moeten en willen -
ook al lijkt het nu even niet zo - beschermd worden tegen het altijd
mogelijke machtsmisbruik van de overheid. Daarom moet wettelijk
worden vastgelegd wanneer wij inbreken op iemands vrijheid. Maar de
inbreuk moet ook zinvol zijn. Wetenschappelijke inzichten geven goed
aan wanneer die inbreuken wel en wanneer die inbreuken niet zinvol
zullen zijn.

Zinvolle repressie impliceert dat het fouilleren van mensen in een
riskante wijk aanvaardbaar is, als de mensen in die wijk er daardoor
op vooruitgaan. Het is niet aanvaardbaar als die mensen er niet op
vooruit gaan, maar het instrument ingezet wordt omdat de autochtonen
in een stad het veilig vinden dat deze allochtone wijk ondersteboven
wordt gehaald. Dat zou een voorbeeld van repressie zijn dat niet
alleen zinloos is, maar bovendien contraproductief werkt. Met alle
onveiligheidsgevoelens van dien.

Ybo Buruma is hoogleraar strafrecht aan de Katholieke Universiteit
Nijmegen.

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********