En wat als de VS niet winnen?

[Dries Boele]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Beste lijsters,

Wat is er aan de hand wanneer de VS de `oorlog tegen terrorisme' niet zullen
winnen? Het is namelijk nog niet zo zeker dat de doelen die Bush heeft
gesteld zullen worden gehaald. Veel tekenen wijzen een andere kant op.
Misschien wint Amerika wel een slag in Afghanistan, zal het Taliban-regime
vallen en wordt Bin Laden gevangen genomen of gedood, maar dan? Grote kans
dat Amerika uiteindelijk de oorlog voortijdig zal moeten afblazen, omdat de
doelen onhaalbaar blijken en de tegenstand in de islamitische wereld te
groot wordt. Of zal het verstrikt raken in een beschavingsoorlog? Met welke
gevolgen? Deze vragen zouden de (nieuwe) vredesbeweging in het Westen moeten
bezig houden.

Het verzet tegen de interventies in Afghanistan neemt alleen maar toe,
vooral in de islamitische wereld. `USA, go to hell' staat ondertussen op
vele spandoeken. Wat te voorzien was, gebeurt: de organisatoren en plegers
van de aanslagen in NY en Washington staan niet meer alleen, hun fanclub
groeit met de dag, terwijl Bin Laden uitgroeit tot een Che Guevara van de
moslimwereld, maar dan met massale aanhang. Hoe kun je een oorlog winnen
tegen een mythe en tegen miljoenen tellende sympatisanten?

Er is weinig meer over van de wereldwijde verontwaardiging over het
instorten van de Twin Towers. Wat er voor in de plaats is gekomen is een
groeiend conflict tussen de islamitische wereld en de VS. De logica van het
conflict maakt dat elke nieuwe gebeurtenis zorgt voor een aanscherping,
zonder dat de hoofdspelers nog grip hebben op de richting. Alle acties van
de VS c.s. pakken anders uit dan men hoopte of vermoedde, inclusief
voedseldroppingen in Afghanistan. Anderzijds versterken  incidenten zoals de
miltvuurinfecties in verschillende Amerikaanse steden de inzet en
vastberadenheid van de VS. Zich terugtrekken wordt steeds meer onmogelijk
zonder zwaar gezichtsverlies.

Elkaar versterkende vijandigheden dus tussen zich ingravende kampen, zo
groot als werelddelen. Dit is geen `wereldwijde campagne' meer tegen
`terrorisme', als betrof het slechts een klein en geïsoleerd groepje
criminele zonderlingen dat door iedereen wordt veroordeeld. Er is
ondertussen veel meer aan de hand.

Hoe in dit groeiende conflict een positie in te nemen? Met wie of wat
verklaar ik me solidair wanneer ik mij tot tegenstander verklaar van de
huidige `oorlog tegen terrorisme'? Als de nieuwe vredesbeweging protesteert,
waartegen dan? Of waarvoor? Niet alleen het huidige terrorisme is een
complex verschijnsel, ook de wereld waarin het opereert is allerminst
eenduidig.

Het zou een vergissing zijn om te menen dat verzet tegen de oorlog in
Nederland en andere Westerse landen een zelfde soort verzet is als het
verzet in de moslimwereld. Demonstranten in Jakarta of Peshawar gaan om
andere redenen de straat op als demonstranten in Amsterdam of Londen. Denken
dat dat niet zo is, getuigt van eenzelfde universalistische denkfout als nu
door Bush wordt gemaakt, samen met zijn ideoloog Blair. Zij menen dat de VS
de wereld voor moet gaan in een wereldomvattende strijd tegen `terrorisme',
in naam van de vrije en enig beschaafde wereld. Dat wil zeggen: Amerika en
iedereen die maar wil volgen, om te beginnen Groot-Brittannië. Maar veel
landen zitten niet meer te wachten op dit leiderschap en zijn het niet eens
met de Amerikaanse definitie van `beschaving'.

Als de VS hun doelstellingen niet halen (d.w.z. verzet tegen de VS
wereldwijd uitbannen), dan zou dat een historische les moeten zijn: de
Westerse hegemonie in de wereld loopt ten einde. We zijn op weg naar een
multipolaire wereld. Dat blijkt reeds uit de moeizame onderhandelingen die
nodig zijn om als VS iets gedaan te krijgen in de landen rond Afghanistan:
de onderlinge afhankelijkheid neemt toe. De VS hebben het niet meer voor het
zeggen. In een multipolaire wereld eisen beschavingsgebieden als China en de
islamitische wereld hun eigen aandeel op. Daarbij zullen de VS (en Europa)
moeten inschikken, minstens wat betreft zelfbeeld, als superieure en
alleenheersende koploper en wereldleider.

Het is echter de vraag of de VS bereid zijn die les te leren. Deze oorlog
kan ook worden opgevat als een poging van Amerika om zijn mondiale hegemonie
te herwinnen, terwijl het bezig was, al geruime tijd, om die kwijt te raken.
(Met name in Azië bleek het de afgelopen jaren steeds minder te vertellen te
hebben; denk aan de mislukte pogingen in de relatie tot China om
handelsbeleid te koppelen aan mensenrechten.) Blair doet in ieder geval
verwoede pogingen om zijn ideologisch zwakke broeder Bush daarin bij te
staan. Hij lijkt te geloven in een zegenrijk nieuw imperium, geleid door
Britten en Amerikanen. Treurig alleen dat het Tony-evangelie weliswaar als
universeel menselijk wordt gepresenteerd, maar door steeds meer mensen als
Westerse betweterij wordt ervaren.

Protest tegen de oorlog zal zich niet alleen moeten richten op de
oorlogshandelingen in Afghanistan en omstreken, maar ook en vooral op het
Westers superioriteitsdenken. Hierin zijn de VS wellicht kampioen, maar ook
in Europa is het nog veelal een onuitgesproken vanzelfsprekendheid. (Zelfs
menig stem in de antiglobaliseringsbeweging maakt zich hieraan schuldig. In
hun anti-westerse houding bevestigen velen in feite hun
superioriteitsopvatting.) We zullen er aan moeten wennen dat men er in
andere delen van de wereld andere opvattingen op na houdt.

Ook wat betreft democratie en mensenrechten. Dit zijn geen natuurwetten,
maar producten van ontwikkelingen in het Westerse beschavingsgebied. Ik ben
er trots op, maar moeten ze daarom voor iedereen gelden? Zijn wij in staat
om de islamitische wereld hun eigen gang te laten gaan, ook als dat
bijvoorbeeld een `iranisering' zou betekenen van een aantal landen?

Het verzet van moslims, van Marokko tot Indonesië, is niet primair gericht
tegen het Westen, maar vooral vóór een islamitische wereld die trots op
zichzelf wil zijn, erkenning wil krijgen voor haar beschaving (gebaseerd op
de islam) en die een eigen ontwikkeling wil gaan (zoals in Iran), om
zodoende uitzicht te bieden voor de velen die nu in armoede en onvrede
leven. Van het Westen wordt niet gevraagd om islamitisch te worden, maar wel
om zich met de eigen zaken te bemoeien en zich politiek terug te trekken uit
de islamitische wereld. Men wil niet gehinderd worden door Westerse
bemoeienis en paternalisme.

Een beschavingsconflict draait meer nog dan andere conflicten om symbolen.
De aanval op de Twin Towers en Pentagon waren daar goede voorbeelden van.
Een aanval op symbolen maakt andere gevoelens van identificatie en
solidariteit los dan wanneer een willekeurig object wordt opgeblazen. De
aanwezigheid van Amerikaanse troepen op `heilige grond' in Saoedi-Arabië is
voor veel moslims in hoge mate symbolisch, maar daarom niet minder ernstig,
in tegendeel zelfs.

Hetzelfde geldt voor het Palestijns-Israëlische conflict. Het is de vraag of
velen in de islamitische wereld nu echt wakker liggen van het lot van
Palestijnse vluchtelingen in tenten en schamele woningen in Gazastrook en
Westbank. Wel staat het conflict symbool voor de wijze waarop VS en EU zich
opstellen ten aanzien van moslims en hun wereld: we doen alsof we
onpartijdig zijn, maar in feite meten we met twee maten en kiezen partij,
vóór Israël, dat wil zeggen: tegen moslims.

Het Palestijns-Israëlische conflict is onderdeel van de huidige oorlog. Het
beste zou zijn wanneer het Westen zijn schijnbare afzijdigheid zou opgeven
en inderdaad partij zou kiezen, en wel door te erkennen dat Israël deel
uitmaakt van de Westerse beschaving. (Niet alleen Israëli's beweren dit, wie
in Israël is geweest weet dat het een heel ander land is dan de omringende
islamitische landen; het is een Westers land.) Door Israël tot onderdeel van
het Westen te rekenen, kunnen VS en EU ook eisen stellen, en wel door
uiterst zwaar in te zetten op een regeling van het conflict, waarbij Israël
veilig is en Palestijnen recht wordt gedaan met een eigen staat.

Het heeft geen zin om Israël aan zijn lot over te laten en net te doen alsof
het geen Westers land is: we krijgen toch de rekening gepresenteerd, want
Arabieren zullen het niet geloven. Israël is inderdaad `one of us', maar het
zal dan ook gedwongen moeten worden zich aan Westerse maatstaven te houden,
zoals Blair c.s. dat eerder ook eisten van Servië. In plaats van afzijdig te
bemiddelen zal het Westen  het conflict tot zijn zaak moeten maken en daar
dan vergaande consequenties aan verbinden: Israël kan niet meer rekenen op
een uitzonderingspositie wanneer het wil worden beschouwd als deel van het
Westen.

De Pax America had universalistische pretenties. De huidige oorlog maakt
daar een einde aan. We zijn bezig over te schakelen op een multipolaire
wereld en dat vergt nog vele aanpassingen, vooral mentaal. Wanneer de VS de
oorlog verliezen of voortijdig moeten staken, zal dat vooral beschadiging
betekenen van een achterhaald zelf- en wereldbeeld, -erfenis van de Koude
Oorlog en de overwinning op de Sovjet-vijand. De wereld is ondertussen
veranderd. Willen wij dat onder ogen zien?

De `nieuwe wereldorde' die Bush senior 10 jaar geleden afkondigde blijkt
geen wereldorde te zijn geworden waarin Amerika de dienst uitmaakt en
voorbeeld is voor de ontwikkeling van de rest van de wereld, dat wil zeggen:
kapitalistisch, liberaal en democratisch naar Westers model (zie Fukuyama).
Bush junior maakt de geboorte mee van een multipolaire wereldorde, waarin
verschillende beschavingsgebieden zelf uit willen maken hoe zij zich zullen
ontwikkelen. Deze wereldorde is niet pas op 11 september ontstaan maar wel
extra zichtbaar geworden. Aan de basis van vredesacties zou het besef moeten
staan van deze veranderende wereldorde en een herziening van het Westerse
zelf- en wereldbeeld.

Met vriendelijke groet,
Dries Boele

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********