Scheiding Kerk & Staat

[Herman Beun]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Marc-Alexander Fluks schreef:

> Ik vind dit zo'n non-onderwerp. Wat heeft
> dit toch allemaal voor zin, wat voor
> belangen zijn hiermee gemoeid ? Waar komt
> dit onderwerp ineens vandaan ?

Kennelijk is er behoefte aan achtergrondinformatie, c.q. het artikel van
Lousewies, Joke Swiebel en Elly Plooij in Trouw van zaterdag jl.
Hieronder bijgevoegd.

======

Doorbreek Machtspositie Vaticaan

De katholieke kerk is de enige godsdienst die als staat vertegenwoordigd
is in de wereldpolitiek. Via haar wereldwijde netwerk van ambassadeurs
en via haar vertegenwoordiging in organisaties als de VN, OVSE en WTO
zit zij als enige levensbeschouwing aan de tafel waar regeringen beleid
maken. Onrechtvaardig, menen de europarlementariërs Lousewies van der
Laan (D66), Elly Plooij - van Gorsel (VVD) en Joke Swiebel (PvdA) D de
consequenties van deze bevoorrechte positie zijn ingrijpend , met name
voor de inwoners van de armste landen.

Inleiding

Afgelopen zaterdag was het precies 75 jaar geleden dat het kabinet
Colijn viel omdat de Tweede Kamer een motie van SGP-oprichter Kersten
aannam die opriep tot het verbreken van de diplomatieke banden met het
Vaticaan. Toen de regering-in-ballingschap in 1944 de banden met het
pauselijk gezag weer herstelde, was de wereld totaal anders dan nu. De
VN was nog niet opgericht, de koude oorlog nog niet begonnen en
Nederland was volledig verzuild. Datde wereld inmiddels is veranderd,
blijkt onder meer uit het feit dat het verzet tegen de bevoorrechte
positie van de katholieke kerk niet meer van protestante zijde komt,
maar van progressieve en liberale zijde. In Amerika is het zelfs een
progressief-katholieke organisatie, Catholics for Free Choice, die
vooroploopt bij de campagne om de status van de katholieke kerk in de VN
te veranderen. Weerstand komt van protestante politici die zich verwant
voelen met de conservatieve agenda van het Vaticaan. Zo heeft
presidentskandidaat George W. Bush zich uitgesproken vóór de
bevoorrechte positie van het Vaticaan. Het kan verkeren.

Het einde van de verzuiling biedt ruimte om  met rationele argumenten te
discussiëren over de vraag of wij de katholieke kerk als godsdienst of
als land moeten beschouwen.  Naarmate de invloed van de katholieke kerk
op het politieke wereldtoneel groeit, nemen ook de tegenstemmen in
aantal toe. De in de VS gestarte campagne om de status van het Vaticaan
bij de VN te wijzigen wordt inmiddels gesteund door ruim 500
organisaties. Daaronder bevinden zich veel organisaties die in de
praktijk tegen de macht van het Vaticaan oplopen, zoals verschillende
organisaties voor Aids-bestrijding in Afrika, gezinsplanningorganisaties
in Ierland, Spanje en Italië maar ook bijvoorbeeld de Dwaze Moeders in
Argentinië. Andere organisaties ondersteunen de campagne met name
vanwege het principiële bezwaar. Daarbij hoort een Nederlandse
progressief-katholieke organisatie als Kerk Hardop en bijvoorbeeld het
Humanistisch Verbond.

Wat zijn de argumenten tegen diplomatieke betrekkingen met het Vatikaan?
In de eerste plaats is er het principiële argument, dat kerk en staat
gescheiden moeten zijn. Daarnaast is de gelijke behandeling van
levensbeschouwingen in het geding. Doordat Nederland – maar ook de EU
als geheel – ambassadeurs accepteert van één kerk, heeft deze kerk
aanzienlijk meer invloed dan andere maatschappelijke stromingen.

De invloed van de katholieke kerk reikt zeer ver. Als enige godsdienst
heeft zij een zetel in de Verenigde Naties, met de status van land als
permanente waarnemer. Deze, positie komt verder alleen toe aan het
neutrale Zwitserland. Deze status geeft de katholieke kerk net zoveel
rechten om de algemene vergadering van de VN toe te spreken als
Nederland. Er zijn echter ook organisatie-waarnemers bij de VN en die
hebben minder rechten dan de landen. Hiertoe horen onder meer het
Palestijns zelfbestuur, de Islamitische Wereldconferentie en de Europese
Unie.

Het Vaticaan is uiterst actief in de VN en wordt met name door
deelnemers aan de VN-vrouwenconferenties omschreven als het epicentrum
van waaruit reactionaire krachten worden georganiseerd. Het Vaticaan
trekt bij deze gelegenheden gezamenlijk op met landen als Soedan, Libië
en Iran, die ook niet bepaald bekend staan om hun vrouwvriendelijkheid
en hun respect voor vrijheidsrechten. Het is geen toeval dat ook de
mensenrechtenorganisatie Women under Muslim Law een van de krachtigste
opponenten van de bevoorrechte positie van het Vaticaan is.

Een veelgehoord misverstand is, dat het Vaticaan als waarnemer geen
stemrecht zou hebben in de VN. Zij heeft geen stemrecht in de algemene
vergadering, maar wel tijdens de verschillende conferenties van de VN.
Denk hierbij bijvoorbeeld aan de wereldvrouwenconferentie in New York
het afgelopen jaar. Belangrijker is echter, dat de VN werkt volgens het
consensus-model. De VN probeert stemmingen te vermijden en alle landen
zoveel mogelijk op één lijn te krijgen. Extremistische opvattingen
hebben daardoor relatief veel invloed. Door achtereen bezwaren te
blijven uiten kan het Vaticaan vooruitgang blokkeren, het proces
vertragen en in een positie komen waarin zij concessies kan afdwingen.
Deze tactiek gebruikte zij bij de VN-vrouwenconferenties in Beijing en
New York, waar het Vaticaan zich verweerde tegen vertrouwensartsen voor
tieners, nood-contraceptie (morning-afterpil) voor verkrachte
vluchtelingen, seksuele voorlichting op scholen en bestrijding van
discriminatie op grond van seksuele gerichtheid.  Ook probeerde zij de
term “respect voor de rechten van de vrouw” om te dopen tot “respect
voor de status van de vrouw”. Het is ironisch, dat juist een land dat
per definitie geen vrouwen, kinderen en jongeren tot zijn bevolking kan
rekenen zo actief is op onderwerpen die deze groepen raken.

Het directe gevolg is, dat de VN minder effectief kan optreden om een
aantal zeer reële problemen aan te pakken. Met name in de armste landen
zijn gevolgen voelbaar: honderdduizenden vrouwen sterven door onveilige,
illegale abortussen en miljoenen raken jaarlijks besmet het HIV-virus.

Wat beweegt landen om diplomatieke banden aan te gaan met een
godsdienst? Eén van de belangrijkste redenen is eigenbelang. Het
Vaticaan behoort tot de best geïnformeerde instellingen ter wereld. De
paus eist van landen waar zij een ambassadeur (nuntius) naar toe stuurt,
dat hij als deken der ambassadeurs fungeert. Dat betekent dat
belangrijke ontwikkelingen in een land altijd eerst met hem moeten
worden besproken, voordat ze bijvoorbeeld aan de ambassadeur van de VS
of van Frankrijk worden medegedeeld. Landen die dit weigeren, krijgen
een ambassadeur met lagere rang, een internuntius. Nederland heeft
altijd geweigerd de de katholieke kerk op deze manier dubbel te
bevoordelen en heeft dus lange tijd een internuntius gehad. Pas recent
heeft het Vaticaan zich minder streng opgesteld en krijgt ook Nederland
een volwaardige ambassadeur..
Ruim 160 van de 210 landen onderhouden diplomatieke banden met het
Vaticaan. De historie hiervan gaat terug tot de middeleeuwen, toen de
pausen grote delen van het tegenwoordige Italië in bezit hadden. Met de
vorming van de Italiaanse eenheidsstaat in 1860 verloor de kerk haar
grondgebied. Door een akkoord met Mussolini (de Lateraanse Verdragen)
herwon de paus zijn soevereiniteit en kreeg hij een stukje grond van een
kleine halve vierkante kilometer. Daarmee werd het Vaticaan de kleinste
soevereine eenheid ter wereld. Ter vergelijking: het mini-staatje
Liechtenstein is ruim 350 maal groter.

Toch ligt het fundamentele verschil tussen Vaticaanstad en de rest van
de wereld niet in haar geringe oppervlakte. Het feit dat uitvoerende,
wetgevende en rechtsprekende macht allemaal aan één voor het leven
benoemde persoon toekomen (de Paus) is wellicht weinig democratisch,
maar er zijn wel meer dictaturen in de wereld waarmee we diplomatieke
betrekkingen onderhouden. Het fundamentele verschil is echter dat het
Vaticaan geen bevolking vertegenwoordigt. De Heilige Stoel telt ongeveer
700 inwoners. Zij verwerven het Vaticaanse staatsburgerschap niet door
geboorte zoals in elk ander land, maar door hun positie in de katholieke
kerk. Bovendien beschikken zij allemaal over een paspoort van hun
geboorteland. De Paus is bijvoorbeeld Pools staatsburger. Dat betekent
dat hij een dubbele stem heeft op het internationale toneel: hij wordt
vertegenwoordigd door Vaticaanstad én door Polen.  De combinatie van
wereldlijke macht en religieus gezag is bijzonder krachtig en maakt dat
de katholieke kerk een disproportionele invloed kan uitoefenen in de
(internationale) politiek.

De vraag dringt zich wellicht op, waarom Nederlandse leden van het
Europees Parlement zich met dit onderwerp bezig houden. Hoewel ons
argument om de katholieke kerk voortaan als godsdienst te beschouwen
principieel van aard is, zijn de gevolgen van de huidige situatie in de
praktijk goed merkbaar. Geconfronteerd met de Aids-catastrofe die zich
in Afrika voltrekt, start ook de EU projecten om Afrika te helpen.
Binnenkort word begonnen met de bouw van een tweede condoomfabriek op
het Afrikaanse continent, in Kenia, gesteund door de EU. Kenia is echter
ook een land waar het Vaticaan actief probeert safe sex programma’s te
ondermijnen en het onderwerp in de taboesfeer te houden. Oeganda is een
ander voorbeeld. In samenwerking met de Oegandese regering heeft de EU
begin jaren ’90 projecten opgezet om het condoomgebruik te bevorderen.
Enkele jaren later is het condoomgebruik explosief gestegen en is
Oeganda een van de weinige Afrikaanse landen waar het aantal
HIV-besmettingen is afgenomen (met ongeveer 50%). De ambassadeur van de
paus in Oeganda, richt zich sinds begin dit jaar direct op de Oegandese
jeugd en roept ze op niet te luisteren naar hulpverleners die oproepen
tot het gebruik van condooms.

De katholieke kerk vertegenwoordigt een belangrijke maatschappelijke
stroming en heeft alle recht haar stem te laten horen en haar politieke
agenda uit te dragen. Wij willen echter dat de katholieke kerk een stem
heeft als andere religies en niet langer aan de tafel zit waar
beslissingen worden genomen. Bij de VN moet het Vaticaan haar
observer-status behouden – maar dan als NGO-observer en niet als staat.
Kerk en staat moeten gescheiden worden. Nederland, de EU en
verschillende internationale organisaties moeten naar dit principe
handelen. Het paarse kabinet zou het voortouw in moeten nemen door haar
diplomatieke banden met de Rooms Katholieke Kerk om te zetten in een
open dialoog.

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********