Beiroet aan de Dinkel (5)

[Henk Vreekamp]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Beste lijsters,

Afgelopen twee weken heeft er in de Volkskrant een serie opinies gestaan
over de vuurwerkramp in Enschede, met als thema de risico maatschappij. Een
mooi discussiepunt onder sociologen, die 'risk society'. Een begrip van twee
Neue Mitte-beleidssociologen, Ulrich Beck (D) versus de LSE-directeur
Anthony Giddens (London). Met name Giddens is de grote filosoof achter de
huidige Britse premier Anthony Blair (New Labour).

Bij de risk society gaat het om politieke participatie bij de publieke
besluitvorming rond risicovolle projecten. Typisch een sociaal-liberaal
punt, zou je denken. Doch stilte heerst op deze discussielijst. Is D66 ook
geestelijk leeg aan het lopen?

Risico is wat sociale wetenschappers noemen een 'sociale constructie': het
heersende perspectief op het fenomeen staat gelijk aan de definitie en het
omgaan met het fenomeen. In de politieke praktijk gaat het om een vorm van
bestuurlijke dictatuur: repressieve tolerantie bij formele
inspraakprocedures, met als doel voorkomen van burgerlijke acties. Men
tolereert critici (in Enschede de wijkraad) vanuit een tactisch oogpunt -
inderdaad erkennen dat risico nooit valt uit te sluiten - terwijl men
tegelijk heldere geesten als sociaal-culturele bijzonderheid typeert.
Voorkomen moet worden dat culturele factoren (de 'slaafsheid van de
Nederlander' aldus columnist Anet Bleich) en klassefactoren (de lagere
sociale klassen zijn meer inner-directed, met zichzelf bezig) worden
geactiveerd.

Toevallig zijn er twee onderzoeken die resp. de publieksreacties en de
bestuurlijke manipulatie rond risico's op de schop nemen.

1. In de media miste ik totnutoe de sociaal-psycholoog prof. Oene Wiegman,
uitgerekend hoogleraar in Enschede zelf! Wiegman kreeg in 1981 landelijke
bekendheid met het speech-experiment Wiegman-Van Tijn. Hij liet de
toenmalige VVD- resp. PvdA-leider elkaars speech voorlezen voor eigen
conventioneel VVD/PvdA en mat de publieksreacties in de zaal. De inhoud van
de speeches bleken irrelevant, het publiek ijkte haar applaus en reactie op
de spreker zelf. Kortom, mannetjesmakerij geeft zelfs bij partijleden de
doorslag! [Vanuit deze optiek verklaar ik ook het kritiekloos zwijgen van
D66-ers als De Graaf of Dittrich weer iets doms kraaien]

Tien jaar terug deed Wiegman onderzoek naar de risicobeleving en ontdekte
voor Nederland de proximiteitsparadox: hoe dichterbij men woont bij
potentieel groot gevaar, des te meer accepteert men dat. Gevoegd bij de
overheersend lage sociale klasse in de Enschedese rampwijk is het dus
verklaarbaar dat de bewoners het enorme risico niet 'kenden'. Het is
kennelijk ook staand sociaal-democratisch beleid om deze constructie niet
ter discussie te stellen. Daar ligt ook de politieke schuldvraag van dat
deel van de bevoogdende middenklasse die ook de PvdA domineert! Niks
'Paars', gewoon jaren vijftig domhouden, waarbij de Verzuiling is vervangen
door platwalsende Informatielawines.

2. Wat mij opvalt is verder dat de media niet teruggrijpen naar een
WRR-rapport uit 1999, geschreven door de disciplinegroep Milieukunde en
Omgevingsbeleid van de Utrechtse universiteit. Als je ervan uitgaat dat het
perspectief, de sociale constructie de objectiviteit van een risico bepalen
dan geeft voorlichting vaak de doorslag. Tegenstanders zijn lange tijd
sociaal geisoleerd door het risico van atoomstroom systematisch te laag in
te schatten, aldus Walter Vermeulen e.a. De strategie is steeds om de
risico's niet systematisch te presenteren, om de informatielawine
ongecontroleerd te laten voortrollen. [Formeel, zo u wilt polllticologisch
en jurrridisch correct, maar sociaal gezien een vorm van bestuursdictatuur].
De politici krijgen die 'manipulatieruimte' omdat de meeste mensen nog
steeds een 19e eeuws positivistisch beeld hebben van de natuurwetenschappen.
Men beseft niet dat ook wetenschap wordt gedreven door waarden en belangen.

Risico-voorlichting gaat uit van een absolute, onvrijwillige context. Wordt
gepresenteerd als onveranderlijk en onvermijdelijk. Dit soort communicatie
is zelf onderhevig aan een beperkt perspectief, namelijk dat de burger niet
wordt gezien als een 'actor', als iemand die werkelijk wat aan de situatie
kan veranderen. Steeds wordt het perspectief geschetst van verzachten van
omstandigheden, met bekende debatkreten als 'we moeten wel een constructieve
dialoog handhaven'. [Welke D66-er herkent hierin niet zichzelf?] Feit is nu,
aldus de schrijvers van genoemd WRR-rapport 'Duurzaamheid als uitdaging',
dat technology assessment noch cooperatieve discussie leiden tot een goede
oplossing van het risico. Probleemstelling en verzwijgen van economische en
sociale klassenbelangen [het target van het neo-liberale Paars] vormen de
'moral corrupt': de vervaging van de morele standaard.

Zo kan in Enschede de bestuurlijke hoofddader (PvdA-burgemeester) tevens de
belangrijkste hulpverlener worden. De snelheid van bestuurlijke nonchalance
wordt geevenaard door de snelheid van image building.

Anders dan de eerder genoemde Anthony Giddens beweert, kunnen mensen bij hun
persoonlijke houdingen en beslissingen niet uitgaan van nieuwe informatie
('reflexivity'), juist omdat die informatie corrupt is. Deze corruptie leidt
tot een onvoorspelbaar risico, aldus Ulrich Beck, waardoor die nadenken en
opnieuw besluiten (reflexivity dus) ook weinig zin heeft. Acceptatie en
politieke delegatie worden endemisch (Ulrich Beck). Ze varieren hooguit naar
gelang de aard van de regeringsvorm: despotie, bureaucratie of marktwerking
(Mary Douglas).

Beste democratische sociaal-liberalen, ik blijf er dus bij dat de betrokken
ambtenaren (burgemeester, officieren) en bepaalde bestuurders (wethouders,
minister) direct uit hun functie worden gezet. Deze risicoleiders zijn
teveel risico geworden. Vooral hun klacht dat ze door burgers persoonlijk
worden bedreigd, vind ik ronduit stuitend. Weg met die farizeeers!

Een goede koffie verder. En laat D66 verder maar zwijgen...

Henk Vreekamp, Utrecht

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********