Glasvezeldemocratie

[Henk Elegeert]

REPLY TO: D66 at nic.surfnet.nl

Glasvezeldemocratie

http://www.nrc.nl/DenHaag/Actueel/Vanboxtel/interview.html

"
Politiek is uit, internet is in. Roger van Boxtel, minister van
'informatisering', probeert die twee werelden samen te brengen. Hij
waarschuwt: 'Als overheden het hier laten afweten, zal dat de kwaliteit
en de legitimatie van de democratie steeds verder uithollen.'

De loketten gaan dicht. Overal. De gemiddelde burger hoeft straks niet
meer in de rij te staan in het stadhuis, bij de sociale dienst, in het
belastingkantoor, enzovoorts ('trek hier uw nummer'). Hooguit worden
voor ouderen en gebrekkig Nederlands sprekende hulpbehoevenden nog wat
spreekkamertjes in stand gehouden. Rijbewijzen, bouwvergunningen,
uitkeringen, subsidie-aanvragen, studiebeurzen. De papierhandel tussen
overheid en bevolking verdampt de komende jaren tot e-commerce. Of,
preciezer gezegd: tot e-bureaucracy.

Nog sterker. Inspraak, een versleten begrip uit de jaren zeventig,
herleeft in 'interactieve besluitvorming'. Burgers kunnen zich
aansluiten bij virtual communities, bij netwerk-organisaties waarin
nieuwe woonwijken, nieuwe bestemmingsplannen, nieuwe maatregelen tegen
wachtlijsten in de gezondheidszorg tot stand komen. Het gebeurt al, her
en der, nog versnipperd. Talloze nieuwe vormen van e-government zullen
in hoog tempo verder om zich heengrijpen, buiten het logge
vergadercircuit van ambtenaren en politici om.

Sombere, zelfs cynische geluiden over politiek en bestuur zijn in de
mode. Politieke partijen immers zijn verschrompeld tot schamele,
vergrijsde ledenorganisaties. De opkomst bij verkiezingen daalt gestaag,
soms tot ver onder de 50 procent. Maar nieuwe technologie en nieuwe
economie brengen nieuwe politiek. Verkiezingen via internet, referenda
via internet zullen de democratie gaandeweg een krachtige impuls geven.
Noem het: e-democracy.

 Maar gevaar doemt evenzeer. Hoe de privacy van de burgers te beschermen
als de financiële, fiscale, personele, sociale en medische dossiers van
miljoenen Nederlanders straks over 'het net' flitsen? Hoe te voorkomen
dat de Saoedische moslim-terrorist Bin Laden in één klap de
computernetwerken van de Westerse wereld opblaast met zijn in de
Afghaanse bergen zorgvuldig voorbereide cyberwar?


Lef

 Spreek met www.ministervanboxtel.nl en hoor twee verhalen: over kansen
en over gevaren. Roger van Boxtel (D66), de enige minister met een eigen
website, minister met een gevarieerde portefeuille grote steden,
minderheden én de 'informatisering' van de overheid.

Kan Van Boxtel een beeld schetsen van 'de digitale overheid' in 2010?
Nee, dat kan hij niet. ,,Als oud-organisatieadviseur zeg ik dat je niet
verder dan twee jaar vooruit kunt kijken. Op dit terrein moet je het lef
hebben iets verder te gaan, gezien de snelheid en de fundamentele aard
van de veranderingen. Vijf tot tien jaar moet mogelijk zijn. Maar dan
praat je over afzonderlijke scenario's, waarbij je niet kunt voorspellen
hoe de vraag van burgers zich zal ontwikkelen en hoe afzonderlijke
trends op elkaar zullen inwerken.''

Van Boxtel is ervan overtuigd dat websites en e-mail nog slechts
kinderspel zijn, afgezet tegen de ICT-doorbraken die dit decennium te
verwachten zijn. Computer, televisie en telefoon, nu nog afzonderlijke
apparaten, zijn straks multi-mediamachines. Consumenten beschikken over
beeldschermen met internet-verbinding in soorten en maten: in hun
mobiele telefoon, in het dashboard van hun auto, in de koelkastdeur, als
'werkstation' op hun bureau, als flat screen aan de muur in hun
woonkamer.

Op en via internet ontwikkelt zich een gigantisch nieuw publiek domein,
dat tien jaar geleden nog amper bestond en dat de komende tien jaar zal
doordringen tot in alle haarvaten van de samenleving. Van Boxtel: ,,Het
is mijn belangrijkste drijfveer om het democratisch bestuur hierin een
plek te geven: in regels voor privacy-bescherming, in beveiliging van
computernetwerken, in bestuurlijke en politieke vernieuwing. Als
overheden het hier laten afweten, zal dat de kwaliteit en de legitimatie
van de democratie steeds verder uithollen.''


Beneden Kelvin

Literatuur over de ICT-samenleving onderscheidt vier stadia van
ontwikkeling: van informatie, naar interactie, naar transactie, naar
transformatie. Zie de banksector, als voorbeeld, waar miljarden worden
geïnvesteerd in e-banking (= transactie), wat gepaard gaat met
drastische interne reorganisaties en nieuwe vormen van dienstverlening
aan klanten (= transformatie).

Waar staat de overheid in deze 'vierslag'? Het beeld is sterk wisselend.
Grote instellingen als de Belastingdienst en de IB-groep
(studiefinanciering) lopen voorop, ook vergeleken met grote delen van
het bedrijfsleven. ,,Maar in honderden gemeenten is de temperatuur nog
ver beneden Kelvin'', zegt Van Boxtel. Hij praat uit ervaring: ,,Laatst
heb ik in Limburg een zaal toegesproken met ambtenaren van gemeenten en
provincie. Ik dacht: laat ik 'ns interactief beginnen. 'Wie van u
gebruikt internet en e-mail?', vroeg ik. Van de vijfhonderd aanwezigen
gingen 490 vingers de lucht in. 'Volgende vraag: wie werkt bij een
gemeente met een eigen website?' Toen viel de helft weg.  'Zijn de
raadsstukken op die site te vinden?' Nog dertig vingers over. 'Kunnen
burgers via de site vragen stellen en reageren op de raadsagenda?' Zes
vingers bleven over. Conclusie: ambtenaren maken volop gebruik van
internet, maar voor burgers valt er nog veel te weinig te halen.''

 Websites van gemeenten, provincies en ministeries zijn nog te veel
,,een omgevallen folderkast'', meent Van Boxtel. Veel sites zijn, om het
vriendelijk abstract te zeggen, de informatie-fase nog verre van
voorbij. De interactie-fase moet op de meeste overheidssites nog
beginnen. Voorbeeld: ,,Je verhuist van Groningen naar Den Haag. Je gaat
naar de site van de gemeente Den Haag, want je zoekt informatie om een
school voor je kinderen te kiezen. Helaas, die informatie is nog niet
beschikbaar, laat staan dat je bij scholen per e-mail een
aanmeldingsformulier kunt aanvragen.''

Hoe deze trage overheden bij de tijd te brengen? Van Boxtel heeft de
afgelopen twee jaar een reeks projecten en 'actieprogramma's'
gelanceerd. Zoals: 'digitale trapveldjes', waarbij gemeenten geld
krijgen voor pc's met internet-aansluiting in buurthuizen van
achterstandswijken. Van Boxtel: ,,We hadden 20 miljoen uitgetrokken voor
dertig trapveldjes, maar inmiddels zijn we hard op weg naar de
tweehonderd. Gemeenten investeren nu ook fors in deze voorzieningen. Er
worden koppelingen gemaakt met projecten in bibliotheken en
basisscholen. De digitale trapveldjes krijgen een waanzinnige
spin-off.''

In Amsterdam-Oud-Zuid begint volgend jaar een experiment om
buurtbewoners rechtstreeks via internet te betrekken bij het werk van de
deelraad. ,,Daar steken we een hoop geld in, omdat we ervaring willen
opdoen met besluitvorming via gerichte burgerparticipatie. Wilt u een
parkeergarage onder het Museumplein, wilt u een flatgebouw van zeventien
etages op de hoek van de De Laraissestraat? Dergelijke vragen kunnen
boeiende discussies tussen burgers en deelraadsleden opleveren.''


Handtekening

Dit zijn de jaren van experimenten en ambtelijk-politieke voorbereiding.
De gemiddelde staatsburger zal pas over twee jaar, omstreeks 2003,
rechtstreeks te maken krijgen met de glasvezel-democratie. Met: de
'digitale handtekening', het 'digitale kluisje' en verkiezingen via
internet.

Het vertrouwde paspoort krijgt een digitale tegenhanger: een
identiteitsbewijs op creditcard-formaat, dat via een kaartlezer toegang
verschaft tot de computernetwerken van overheden. Wie een rijbewijs wil
aanvragen of via internet z'n stem wil uitbrengen, zal zichzelf eerst
moeten identificeren met z'n 'digitale handtekening'. De kaart wordt
gekoppeld aan 'biometrische gegevens', waarschijnlijk de duimafdruk of
irisscan (herkenning van de oog-iris), om misbruik en fraude tegen te
gaan.

Van Boxtel ziet de nadelen en gevaren die een dergelijk digitaal alter
ego aankleven. ,,Veiligheid, vertrouwen en privacy-bescherming moeten
hier optimaal gegarandeerd zijn'', bezweert de minister. Tegelijk ziet
hij grote souplesse in de samenleving bij het gebruik van plastic
kaarten: ,,Tien jaar geleden was er nog discussie over het gevaar van
geld pinnen, terwijl het nu de gewoonste zaak van de wereld is om geld
uit de muur te halen. Miljoenen mensen kopen al via internet, waarbij ze
het nummer van hun creditcard zonder aarzeling over de hele wereld
rondmailen.''

De nieuwe identificatiekaart moet virtuele deuren bij de overheid
openen. Zoals ook de deur tot een particulier 'digitaal kluisje',
waarover iedere Nederlander binnen enkele jaren de beschikking moet
krijgen. Het is een afgegrendelde 'plek' op internet waar burgers hun
belastingaangifte, salarisadministratie, aanvragen voor kinderbijslag,
banksaldi, beleggingsportefeuille, verzekeringen, hypotheken, medische
gegevens, enzovoorts, moeten kunnen opslaan.

Waarom dit handig is? Van Boxtel: ,,Omdat dit bijdraagt aan een sterke
vereenvoudiging van de administratieve rompslomp waaraan Nederland nu
jaarlijks 16 miljard gulden kwijt is. Omdat dit de service verhoogt,
bijvoorbeeld door mensen automatisch erop te kunnen wijzen dat ze in
aanmerking komen voor huursubsidie of iets dergelijks.''

Het klinkt als Big Brother dat de literatuur en triviale televisie is
ontstegen een gevoel dat Van Boxtel niet wil wegwuiven: ,,Ik zeg niet
dat ontwikkelingen als deze zonder meer geweldig en gevaarloos zijn.
Maar we moeten hierover durven nadenken, we moeten dit willen
onderzoeken. Alleen dan hebben we het recht om keuzes te maken in de
digitale toepassingen die we omarmen of afwijzen. Ik vind alles best,
zolang het maar geen keuzes uit onkunde zijn.''


Verkiezingen

De 'digitale handtekening' moet omstreeks 1 januari 2003 voor burgers
beschikbaar zijn, zodat zij drie maanden later via internet kunnen
deelnemen aan de verkiezingen voor Provinciale Staten. Her en der is
bepleit om stemmen via internet al in te voeren bij de raads- en
Kamerverkiezingen van 2002. Van Boxtel: ,,Technisch gezien zou dat geen
enkel probleem zijn, maar we hebben echt nog twee jaar nodig om dit
zorgvuldig voor te bereiden.''

De minister noemt, als praktisch voorbeeld, de noodzaak om een nationale
'kiezers-databank' op het net te zetten; kiesregisters vallen nu onder
de verantwoordelijkheid van de ruim vijfhonderd afzonderlijke gemeenten.
En: ,,De Kieswet schrijft voor dat kiezers vrij en ongebonden hun stem
moeten kunnen uitbrengen. We moeten dus goed nadenken over de plaats
waar mensen straks kunnen stemmen. Moet iedereen dat thuis of op z'n
werk kunnen doen? Of houden we vast aan openbare ruimten, met naast
stembureaus in schoolgebouwen ook computerzuilen in stations en
postkantoren en supermarkten, zodat we erop kunnen toezien dat mensen
werkelijk in vrijheid stemmen?''

Van Boxtel (D66) is prominent lid van een partij die politieke en
bestuurlijke vernieuwing hoog in het vaandel heeft staan. Kan nu langs
technologische weg worden binnengehaald wat decennia lang in
hoogdravende staatsrechtelijke discussies is blijven steken? Van Boxtel:
,,De bestuurskundige Bovens heeft vorig jaar in een oratie gezegd dat er
een vierde, digitale bestuurslaag wordt toegevoegd aan het 'huis van
Thorbecke', van gemeenten, provincies en rijk. Ik denk dat de digitale
democratie er niet bovenop komt, maar dat die alle bestaande ambtelijke
en politieke structuren ingrijpend zal veranderen.''

Concreet? ,,Het zou dommemanspraat zijn om nu al heel precies te willen
aangeven hoe dit zich ontwikkelt.'' Van Boxtel maakt een scherp
onderscheid tussen dienstverlening en besluitvorming. ,,De elektronische
overheid als dienstverlener zal zijn backoffice geweldig moeten
verbouwen, dwars door alle bestuurslagen heen. Waarom zou je zoveel
losse ambtelijke afdelingen en organisaties in stand houden als je
straks gewoon je rijbewijs kunt aanvragen via www.overheid.nl?
Dit zal een enorme strijd geven tussen allerlei bureaucratische circuits
die zichzelf in stand willen houden, maar het zal een achterhoedegevecht
zijn.''

Over vernieuwing van de politieke besluitvorming is Van Boxtel minder
uitgesproken. Hij ziet ,,allerlei referendum-achtige processen''
ontstaan, maar hij waagt zich niet aan uitspraken over de mate waarin
deze invloed kunnen krijgen op besluiten van gekozen
volksvertegenwoordigers. ,,Ik denk niet dat de digitale democratie in de
plaats zal komen van de representatieve democratie. Ik ben geen
voorstander van een 'rodeo-politiek', waarin politici om de haverklap op
single issues kunnen worden weggestemd. Wel kun je verwachten dat de
vierjaarscyclus van de politiek, waarin kiezers slechts eenmaal om een
mening wordt gevraagd, langzaamaan minder belangrijk wordt.
Kiezers zullen via internet vaker en over meer onderwerpen met hun
volksvertegenwoordigers in gesprek raken. Het maatschappelijke en
politieke debat hierover moet feitelijk nog beginnen.''

In deze discussie moet nadrukkelijk ook de betrouwbaarheid van
informatiebestanden en -netwerken in het algemeen en die van de overheid
in het bijzonder worden betrokken. ,,Ik verkeer een beetje in een
dubbele positie'', verklaart Van Boxtel. ,,Ik moet ideeën en plannen en
enthousiasme voor de elektronische overheid zien los te maken, maar
tegelijkertijd moet ik ervoor waarschuwen dat hieraan ook allerlei
gevaarlijke kanten kleven. De cyberwar is geen fantasie.
Internet is een nieuwe wereld, waarin ook de georganiseerde misdaad
volop actief is en waarin terroristische acties kunnen worden beraamd.
Als overheid kun je onmogelijk garanderen dat er nooit iets mis zal
gaan, maar je moet wel het vertrouwen van de bevolking kunnen winnen en
vasthouden. Toen het I love you-virus afgelopen voorjaar opdook, heb ik
direct laten inventariseren welke departement in welke mate 'geraakt'
zijn. Dit is niet alleen een kwestie van strafrecht maar vooral ook van
miljarden-investeringen om veilige systemen te bouwen. Criminaliteit van
groepen vervangt criminaliteit van landen. Het is een doorlopende rat
race.''

Lees ook:
        Van Boxtel: 'Minder gemeenten door internet' (19 oktober 2000)
                   De Haagse Staat: e-government (22 mei 2000)
                   De Haagse Staat: politici on-line (27 maart 2000)
"


Zie ook:

"
Minister Van Boxtel wil uw mening weten. Ook kunt u hem vragen stellen,
of een stellingen poneren. Een selectie uit de binnengekomen bijdragen
wordt in de loop van januari in een tweede gesprek aan de minister
voorgelegd. Een verslag hiervan verschijnt dan op deze site.
"
http://www.nrc.nl/DenHaag/Actueel/Vanboxtel/interactief.html

Henk Elegeert

**********
Dit bericht is verzonden via de informele D66 discussielijst (D66 at nic.surfnet.nl).
Aanmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SUBSCRIBE D66
Afmelden: stuur een email naar LISTSERV at nic.surfnet.nl met in het tekstveld alleen: SIGNOFF D66
Het on-line archief is te vinden op: http://listserv.surfnet.nl/archives/d66.html
**********